سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر هم به پایان رسید و ما شاهد یک جشنواره ی خوب بودیم .
ما با کسی تعارف نداریم . ” خوب ” باشد می گوییم خوب و “بد” باشد می گوییم بد ؛ مخاطبین ، ما را می شناسند .
می توان گفت که نادر برهانی مرند موفق شد جشنواره ی سی و هفتم را تبدیل کند به یک جشنواره ی بی حاشیه ، آرام و خوب ؛ و در نهایت می توان نمره ی قبولی را برای این جشنواره در نظر گرفت .
از آن مهم تر اینکه ، بی شک ما جشنواره ای بهتر از دوره ی سی و ششم ( دوره قبل ) داشتیم . جشنواره ی سی و ششم تئاتر فجر برگ سیاهی در تاریخ ادوار جشنواره ی تئاتر فجر بود و مسلما فراموش نخواهد شد .
ما از نادر برهانی مرند ممنونیم که توانست امسال و در چهل سالگی انقلاب اسلامی جشنواره ای به ما تحویل بدهد که خوب باشد و آبرومند !
اما این سقف خواسته های ما نبود !
ما از نادر برهانی مرند جشنواره ای عالی می خواستیم .
جشنواره ای که باعث شود ما بتوانیم با افتخار اعلام کنیم که هنرمندان تئاتر هم می توانند دبیری مهم ترین رویداد تئاتری کشور را به عهده بگیرند و با افتخار بیشتر اعلام کنیم که این جشنواره به مناسبت چهل سالگی انقلاب مان است !
برای اینکه مشخص شود که چرا به این دوره از جشنواره تئاتر فجر می گوییم یک جشنواره ” خوب ” و نمی توانیم بگوییم یک جشنواره “عالی” ، بد نیست در اینجا کمی به نقاط قوت وضعف این دوره از جشنواره ی تئاتر فجر بپردازیم :
۱- در سی و هفتمین جشنواره ی بین المللی تئاتر فجر نمی توان از برگزاری و مدیریت خوب بخش بین الملل جشنواره چشم پوشی کرد .
بی تردید حضور در جشنواره ی بین المللی تئاتر فجر با قدمتی طولانی در طی سال های گذشته ، برای کشورهای دور و نزدیک فرصتی مغتنم و اتفاقی دلخواه بوده است .
در این دوره که مشکلات و شرایط اقتصادی و سیاسی کشور بر هیچ کس پوشیده نیست و در دورانی که برگزاری جشنواره ای بین المللی همتی عظیم می خواهد ، نادر برهانی مرند و سعید اسدی به عنوان مدیر بخش بین الملل از عهده این مهم برآمدند .
وقتی اوضاع اقتصادی کشور نامناسب است ، قیمت ارز سر به فلک می گذارد و تحریم ها نیز تاثیر ناخوشایندی بر شرایط کشور داشته اند و درحالی که برخی از کشورهای علی الخصوص اروپایی برای اجرا در جشنواره شرایط ویژه ای دارند و یا ما علاقه ای به حضوربعضی از کشورها در جشنواره ی تئاتر فجر نداریم ، می توان گفت یک جشنواره ی بین المللی خوب برگزار کردیم . در چنین شرایطی مسئولین جشنواره با یک برنامه ریزی دقیق و درست و استفاده از پتانسیل موجود در کشورهایی که همیشه علاقه مند بوده اند که در جشنواره تئاتر فجر شرکت کنند ، این فرصت را در اختیار این کشورها قرار داده اند تا موقعیتی فراهم شود که این گروه ها با کمترین هزینه ، در ایران اجرا داشته باشند و خوشبختانه حاصل کار نیز مثبت بود و دلچسب و دلنشین .
تجربه ی دیدن نمایشی از لبنان ، گرجستان ، مجارستان و … یک تجربه ی شیرین و دلچسب بود و راستش را بخواهید امسال از لحاظ کیفی هم در بخش بین الملل آثار بهتر و مناسب تری نسبت به سالیان پیش دیدیم . شاید بهتر باشد هر سال به جای نمایش هایی از گروه هایی نامعلوم از کشورهایی مطرح ، به اجرای نمایش هایی از کشورهای همسایه و محصول گروه های پرتلاش با اجراهایی مناسب اکتفا کنیم .
۲- همیشه یکی از لذت بخش ترین بخش های جشنواره دیدن آثار گروه هایی است که از شهرهایی جز تهران انتخاب شده اند . معمولا در جشنواره تئاتر فجر با خیال راحت می توان به تماشای نمایش های این گروه ها نشست و امیدوار بود به دیدن نمایشی خوب ، خلاقانه و پرتلاش ، نمایش هایی که اغلب گوی سبقت را از نمایش های تهرانی می ربایند ، چرا که علی رغم کمبود امکانات و مشکلاتی که تئاتر در این شهرها دارد ، اما گروه های تئاتری اکثرا با عشق و علاقه بهترین های خود را به نمایش می گذارند ، قصه گویی را فراموش نمی کنند و به دنبال ساختارشکنی های بی در و پیکر و نامتعارف نمی روند .
اما اغلب آثار منتخب جشنواره تئاتر استانی در سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر تعجب برانگیز بودند ! متاسفانه اغلب این آثار ، نمایش هایی ضعیف و اجراهایی غیرقابل دیدن بودند . این ضعف هم در شهرهایی که درطول سال در زمینه ی تئاتر فعال هستند و هم شهرهایی که کمترین فعالیت تئاتری را در طول سال دارند ، به چشم می خورد .
به هیچ وجه باورمان نیست که تئاتر استان ها ضعیف شده است ، چون این اتفاقی نیست که یک شبه رخ دهد و گروه ها تصمیم بگیرند دیگر نمایش خوب به روی صحنه نبرند ! بلکه بیش از هر چیز سوالمان بر می گردد به هیئت انتخاب و داوری این آثار در قالب جشنواره ی تئاتر استانی و در نهایت هیئت انتخاب آثار در جشنواره !
اگر بگویند بعد از داوری های مکرر ، این نمایش ها شایسته ی حضور در جشنواره تئاتر فجر بوده اند ، توهین به گروه های تئاتری این شهرها و زحمت و رنجی است که می کشند و توهین به مخاطب جشنواره ی تئاتر فجر است و مهم تر از همه لطمه به پیکره ی تئاتر این شهرها تا بیش از پیش مورد بی مهری قرار بگیرند و چون خروجی نامناسبی دارند به همان نسبت امکانات کمی هم داشته باشند !
باید امیدوار باشیم که مخاطب ، این تعداد از آثار حاضر در سی و هفتمین جشنواره ی تئاتر فجر را به فراموشی بسپارد و دوره های بعدی جشنواره ، باز هم نمایش های گروه های غیر تهرانی را برای دیدن انتخاب کند .
و در عین حال باید امیدوار باشیم که مسئولین جشنواره تئاتر فجر و هیئت انتخاب آثار در دوره های بعد ، نمایش های این جشنواره را به خاطر بسپارند و در دوره های بعدی ظلم کمتری به تئاتر در سایر شهرها روا دارند و اگر امکاناتی نمی توانیم به این گروه ها بدهیم و امکانات را در پایتخت برای خودمان نگه داشته ایم ، لااقل نگاه منصفانه و حرفه ای در انتخاب آثار برای جشنواره تئاتر فجر داشته باشیم و شرایطی فراهم کنیم تا آثار خوب از همه استان ها در ایام جشنواره دیده شوند و بتوانند هرچند در مدت زمان محدودی حرف خود را بزنند و هنرشان را به معرض نمایش بگذارند .
۳- وقتی در کشورمان جشنواره ای داریم که عنوان خود را از انقلاب اسلامی ایران برداشته و ” فجر” نامیده شده است و وقتی این جشنواره در چهلمین سالگرد این انقلاب با عنوان ” جشن چهل سالگی ” برگزار می شود ، بالتبع انتظارات از آن بالا می رود و همه توقع داریم که با جشنواره های هر سال یک تفاوت عمده داشته باشد ؛ تفاوتی که باید در فرم و محتوا توامان به چشم آید .
اما متاسف و شرمنده ایم که باید بگوییم بعضی از آثار این جشنواره نه تنها با آرمان های انقلاب اسلامی همخوانی نداشت و مماس با انقلاب نبود بلکه حتی در مواردی بدتر از هر سال و حتی ناامیدکننده تر از هر سال بود !
سوال ما به هیچ وجه از گروه های نمایشی نیست . سوال ما از هیئت انتخاب آثار این دوره از جشنواره است که با چه متر و معیاری دست به انتخاب آثار زده اند ؟!
_ کیفیت ؟! که اغلب آثار کیفیت قابل دفاعی نداشتند !
_ نوآوری ؟! که در بیشتر موارد ، نوآوری خاصی دیده نمی شد !
_ زحمت و تلاش گروه های نمایشی ؟! که بعضا به یاد تئاترهای دوران مدرسه می افتادیم !
_ محتوای انقلابی ، اسلامی ، ایرانی ؟! که باید بگویم ظاهرا توقع زیادی است !
به جای تمام این ها ، آثاری در جشنواره حضور داشت که. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . !
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . !
ما در مورد علل و ریشه های این مسئله بسیار فکر کردیم ولی هیچ پاسخ منطقی برای حضور چنین آثاری و رد شدن آنها از فیلترهای مورد نیاز، پیدا نکردیم . ما معتقدیم که هیئت انتخاب و بازبینی باید پاسخگوی این سوالات ما باشند .
شاید جشنواره تئاتر فجر ، پیش از دغدغه برای انتخاب آثار جشنواره ، باید دغدغه اش گزینش هیئت انتخاب مناسب و شایسته و پس از آن بازبینی نهایی آثار انتخاب شده ، باشد .
۴ – با همه ی این ها سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر جشنواره ی خوبی بود . جشنواره ای که هر چند رشد زیادی نسبت به دوره های قبلی جشنواره نداشت اما حداقل انتظارات را برآورده کرد و موفق شد جشنواره ای بی حاشیه و در سکوت و آرامش برگزار کند . ما این “خوب بودن” را با سی و ششمین دوره ی جشنواره نمی سنجیم و اساسا قبول داریم که بعد از تجربه ی تلخ جشنواره ی سی و ششم ، نادر برهانی مرند با چه شرایط و چه مشکلات زیادی در اداره ی جشنواره رو به رو بوده است و آنچه از جشنواره ی گذشته به ارث برده است ، شرایط او را برای برگزاری جشنواره ای خوب سخت تر کرده است .
گرچه او به این ” خوب ” رسیده ، اما با تمام این ها ، این سقف انتظارات ما نبوده است . ما جشنواره ای می خواستیم که بتوانیم اعلام کنیم در جشن چهل سالگی انقلاب اسلامی ایران ، تئاترمان جشنواره ای دارد که می توانیم به آن افتخار کنیم . ما انتظار یک جشنواره ی عالی داشتیم ، جشنواره ای که با اغماض نگوییم قابل قبول است و با سرافکندگی نگوییم وسع مان همین میزان است و نه بیشتر .
ما از نادر برهانی مرندِ متعهد ، متخصص و دلسوز ، که از دل جامعه ی تئاتری برخاسته ، سال ها در جشنواره ها حضور داشته و به کم و کیف جشنواره آگاه است ، جشنواره ای انتظار داشتیم که سربلندمان کند و نهایتا با دلِ خوش و خیالِ راحت به انتظار دوره ی بعدی جشنواره بنشینیم . اما سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر ، فقط یک جشنواره خوب بود ، همین .
۵- رسانه ی مستقل چشم بیدار جامعه است . ما در تئاتر فستیوال بدون دریافت هیچ کمک ، پاداش و یا تشویقی ، در این دوره از جشنواره نیز کوشیدیم هوشیار و بیدار تمامی بخش های جشنواره را رصد کنیم و پوشش دهیم . با افتخار اعلام می کنیم که در این دوره از جشنواره تمام آثار صحنه ای را در قالب نقد ، گزارش و مصاحبه پوشش داده ایم و بخشی از جشنواره، اعم از خیابانی ، دیگر گونه های اجرایی ، نمایش رادیویی و به علاوه فجر نبوده است که از آن غافل بمانیم و آن را پوشش ندهیم .
در این میان تلاش کردیم تا با چشمانی بینا و منصفانه به نقد جشنواره بپردازیم و با اهرم نقد امیدوار باشیم تا در دوره های بعدی ، جشنواره ای بهتر و پویاتر را تجربه کنیم .
در نتیجه تصمیم گرفتیم زین پس در انتهای جشنواره ها بخش هایی با عناوین “خوب” ، “بد” و “زشت” داشته باشیم تا از این طریق ، در یک جمع بندی کلی ، محاسن و معایب هر دوره از جشنواره را بسنجیم . جدول زیر “خوب” ، “بد” و “زشت” سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر است به این امید که “زشت” ها هیچ وقت تکرار نشوند ، “بد”ها اصلاح شوند و در هر دوره از جشنواره بر تعداد “خوب”هایمان افزوده شود !
محبوبه صادقی _ سردبیر وبسایت خبری ، تحلیلی تئاتر فستیوال
