مهرداد خامنه ای کارگردان و مدرس تئاتر این روزها نمایش “شازده کوچولو” اثر آنتوان دو سنت‌اگزوپری را در خانه موزه استاد انتظامی به روی صحنه برده است . خبرنگار تئاتر فستیوال به بهانه اجرای این نمایش گفتگویی با موسس گروه تئاتر اگزیت ترتیب داده است که ماحصل آن را می توانید در ادامه بخوانید :

مهرداد خامنه ای کارگردان نمایش “شازده کوچولو” در رابطه با این نمایش توضیح داد : ” من اولین بار “شازده کوچولو” را در سال ۲۰۰۵ به مناسبت افتتاح یک مرکز فرهنگی تئاتر در نروژ به روی صحنه بردم ، شهرداری نروژ مناقصه ای برگزار کرد و من “شازده کوچولو” را پیشنهاد کردم ، البته نه به این شکلی که امشب شما دیدید . آن اجرا موزیکال بود و پر و بال بیشتری داشت .

من همیشه “شازده کوچولو” را دوست داشته ام ؛ ولی دوست داشتنم همیشه از دید روانکاوانه بوده است . یعنی خود داستان به عنوان یک داستان کودکانه یا نیمه کودکانه برایم جذاب نبود. برای من از نگاهی دیگر ، اگزوپری جالب بود . کتاب های دیگرش را هم خوانده بودم و بسیار دوست داشتم . در مورد برخوردهای روانکاوانه ی ماری لوئیز فون فرانز ( Marie louise Franz ) و اوگن دروئرمان ( Eugen Drewermann ) نیز خوانده بودم و نگاه نویسنده این گیرایی را برای من داشت که سعی کنم اگزوپری را به روی صحنه بیاورم نه شازده کوچولو را.”

وی در پاسخ به این سوال که آیا شباهتی در شخصیت مهرداد خامنه ای و اگزوپری نمایش وجود دارد یا خیر ، گفت : ” به احتمال زیاد وجود دارد ؛ چون کم و بیش همه ی ما درگیر سندروم نوجوان ابدی هستیم که این روزها بسیار از آن صحبت می شود و روانکاوها آن را به اگزوپری نسبت می دهند و شازده کوچولو زاییده ی آن است.  شاید این موضوع کششی بوده که نسبت به این نویسنده داشته ام . سندروم نوجوان ابدی از طرفی ذهن خلاقی دارد و از طرف دیگر کاملا فرد را می تواند به طرف مرگ و نابودی ببرد. این برای من جالب بود و به نوعی شبیه به زندگیِ هنرمندانه است. اما باید بگویم که مشکل اصلی اگزوپری مادر منفی بوده است .”

خامنه ای در  توضیح سندروم نوجوان ابدی بیان کرد :”  در سندروم نوجوان ابدی شما با واقعیت زندگی به گونه ای که وجود دارد ، کنار نمی آیید و در همان دوران نوجوانی خودتان باقی می مانید و به قول معروف پای شما روی زمین نیست و این شما را از اجتماع و زندگی معمول جدا می‌کند و فرد می‌تواند دچار مشکلات زیادی شود و به هیچ عنوان نمی تواند متمرکز باشد و کاری را به نهایت برساند . دایماً خسته می شود ، روابط عاشقانه او خیلی کوتاه مدت است و زود از آن رابطه خسته می شود . برای همین است که افرادی که این سندرم را دارند اگر مرد باشند ، حالت دون ژوان ( Don Juan ) دارند و یا همجنس گرا می شوند. این است که سندروم خیلی پیچیده ای است به خصوص خانم فون فرانز خیلی دقیق به صورت موازی اگزوپری و تمام نمود های داستانی و سمبل هایی را که استفاده کرده ، مورد تحلیل و آنالیز قرار داده و بسیار جالب است.”

این کارگردان تئاتر با اشاره به شیوه ی اجرایی نمایش گفت : “خلبان مرکز نمایش و داستان است . شما خلبان را در یک جلسه درمانی می بینید که منتظر است تا افراد بیایند و داستانش را بگوید و داستان شازده کوچولو را تعریف کند . شیوه ی اجرایی نمایش به تفکری بر می گردد که داستان به شما دیکته می کند و من این داستان را به گونه ای دیدم که همه ی اتفاقات زاییده ی تفکرات خلبان است و شازده کوچولویی وجود ندارند. فون فرانز و دروئرمان نیز معتقدند که خلبان همان اگزوپری است ؛ پس همه ی این ها یک شخصیت هستند. در شیوه ی اجرایی برای نشان دادن تخیل ، این ها با هم هیچ ارتباطی ندارند و بازی با خط فرضی می تواند این توهم را نشان دهد و این قانون اصلی نمایش است که حالتی رازگونه دارد و این اصلی ترین خط روند اجرایی نمایش است .”

موسس گروه تئاتر اگزیت در رابطه با اضافه کردن ویدئو به نمایش ، چنین توضیح داد :” بخش مهمی از قصه ی “شازده کوچولو” سفرهای او به سیارات است . خاطره ای است که برای خلبان تعریف می کند . من این روش را پیش از این به حالت دیگری امتحان کرده بودم که کاملا فیلم بود . به این صورت که اجرای تئاتر تمام می شد ، سپس فیلم پخش می شد و در ادامه بار دیگر اجرای تئاتر از سر گرفته می شد . ولی در اجرا متوجه شدم که این روش اشتباه است . اگر قرار است در تئاتر این نمایش انجام شود پس باید تئاتر هم وجود داشته باشد ؛ این رابطه را نمی شود قطع کرد .

وی با بیان این که بهترین روش اجرای این نمایش این است که شازده کوچولو همیشه روی صحنه حضور داشته باشد ، گفت : “ این اتفاقات با همین خط فرضی که روی صحنه می بینید ، شکل می گیرد و در فیلم هم تکرار می شود . در واقع این قانون فیلم است که خود را وارد تئاتر کرده و در تمام داستان ادامه پیدا می کند . همه داستان نمای نزدیک است . اگر شما این طور فرض کنید که این کالبد شکافی و روانکاوی این آدم است ، و قرار است درام روانی بوجود آوریم ، کار این درام روانی این است که از نزدیک این آدم را تجزیه و تحلیل کند . پس بنابراین فرم اجرایی آن هم این است که در طول تمام نمایش هر چیزی که دیده می شود در نمای نزدیک است. که اصطلاحا در فیلم به آن اکستریم کلوز آپ و در روی صحنه اسپات گفته می شود و همه ی این ها با هم حالتی ارگانیک دارند و به مخاطب تمرکز می دهد که این آدم را نگاه کند .”

این مدرس تئاتر به شیوه بلیت فروشی نمایش ” شازده کوچولو” اشاره کرد و در این باره توضیح داد : “تئاتر در کشور ما حالت شوخی دارد ، انگار تنها یک گروه از آدم های شیک هستند که توانایی خرید بلیت چهل یا صد هزارتومانی دارند ، ( قرار نیست توهین کنم ، ولی این افراد گروه خاصی از جامعه ما هستند ) . در کشوری که خط فقر آن وحشتناک است و تئاتر قرار است برای مردم باشد ! ما تنها در شعار صحبت می کنیم که تئاتر برای همه ، ولی نمی دانم معنی این شعار در عمل چیست !

ولی همیشه نمی شود انگشت اتهام را به سوی افراد نشانه رفت و گفت که چون این گونه است من هم همین کار را انجام می دهم . گروه اگزیت به این دلیل فعالیت نمی کند که یک گروه تجاری باشد و یا بازیگران چهره داشته باشد ، این پارامترهای رقابتی برای ما مهم نیست ، ما نمایش هایمان را در جایی اجرا می کنیم که حتی اگر مسیر آن دور است وقتی گروه اگزیت را دوست دارید می توانید به دیدن نمایش بیایید . 

تا وقتی اقشار مختلف اجتماع این توانایی را نداشته باشند و حداقل حق انتخاب نداشته باشند که همگی افراد خانواده با پانزده هزارتومان تئاتر ببینند و بعد بتوانند بیرون شام بخورند ، تئاتر برای همه بی معناست . این مسخره است که یک خانواده سه نفری که هر سه کارمند هستند اگر بخواهند به دیدن یک کار بروند ، باید صد تا دویست هزارتومان پول کنار بگذارند ، اگر من تئاتر کار می کنم و می خواهم مردم آن را ببینند ، پس من باید به آنها فکر کنم ، نمی دانم این چه سیاستی است که هنرمند کاسه گدایی به دستش گرفته و دائما می گوید بیایید ببینید ، ببینید فلانی برای دیدن این کار آمده است ، پس شما هم بیایید و این کار را ببینید ، یا اینکه ببینید سالن اجرای من پر است ! این ها سیاست هایی است که از پس آن این سوال در ذهن شکل می گیرد که آیا شرافت هنری وجود دارد یا مختص شرایط خاصی است که این روزها تئاتر می خواهد به هر طریقی زنده بماند ؟ 

ما در “شازده کوچولو” سعی کرده ایم که کیسه گدایی دستمان نگیریم و بر عکس سعی کنیم به مخاطبانمان بگوییم که ما پشت شما هستیم ، اگر شما دوست دارید تئاتر ببینید ما کمربندمان را محکم تر می بندیم ولی به شما این حق انتخاب را می دهیم که با هر بودجه ای که در توان دارید ، این تئاتر را انتخاب کنید. 

به جای آنکه مدام تکرار کنیم که از تئاتر حمایت کنید ، تئاتر هم می تواند بگوید که ما از مردم حمایت می کنیم . این طرز فکر کلی این شیوه بود ، امید بر این که بتواند تجربه مثبتی باشد . قرار نیست تئاتری ها همیشه توسری خور باشند ، گاهی در برخی مواقع لازم است ما نیز سرمان را بالا بگیریم و بگوییم ما کاری می کنیم که یک قدم به سمت مردم ، یعنی کسانی که تئاتر را دوست دارند برویم . دانشجویان ما و اساسا دانشجویان تئاتر ما با وجود این همه نمایش هایی که روی صحنه است و این هزینه ها چگونه می توانند تئاتر ببینند !؟ همچون شوخی می ماند . باید این سوال پرسیده شود که ما تئاتر را برای چه کسی می خواهیم ؟

و نهایتا این طور شد که با بازیگران و اعضای گروه به این نتیجه رسیدیم که هر طور شده ، به این مسئله توجه کنیم و روی آن کار کنیم و سعی کنیم بهتر و بهتر باشیم . آن خانواده ای که با ۵ هزار تومان بلیت می خرد ، خاطره ای خوب از دیدن یک نمایش خوب داشته باشد .”

کارگردان این نمایش خاطره ای از استقبال مخاطبان تعریف کرد و گفت : “در دو شب گذشته آقایی آمد و گفت که من ده هزار تومان دارم ، با همسر و فرزندم برای دیدن کار آمده ایم . اشکالی ندارد ؟ ما در اجتماع مان افراد بسیاری همچون این فرد داریم که می خواهند برای دیدن تئاتر بیایند ولی بودجه ی آن ها ده هزار تومان است . ما هر شب با سالن پر از تماشاگر اجرا کرده ایم و اصلا به این صورت نبود که همه ی مخاطبین ما بلیت پنج هزار تومانی خریده باشند . ولی تمام اجرای هفته ی اول مان با سالن پر رو به رو بوده است . برای گروه اگزیت سابقه نداشته که هفته اول اجراهایش با چنین مخاطبی رو به رو باشد .”

وی در پایان با بیان اینکه همه ی کسانی که دلسوز تئاتر ، هنر و مردم هستند باید در کنار هم قرار گیرند تا صدای بلندتری داشته باشند ، گفت : ” امروز با دوستان درباره سایت شما صحبت می کردیم که چقدر خوب است که یک سایت تخصصی تئاتر وجود دارد که کارها توسط آن ها نقد می شود و برای دیدن کارها می آیند . شما از معدود افرادی هستید که تمام کارهای ما را در هر سالنی که اجرا شده ، دیده اید. من برای شما آرزوی موفقیت می کنم ، من فکر می کنم همه ی ما که دلمان برای تئاتر ، هنر و مردم می سوزد باید در کنار هم شرایطی را بوجود بیاوریم که با هم صدای بلند تری داشته باشیم . من فکر می کنم شما در نقد ها و فعالیت هایتان این دغدغه را دارید  و ممنون که به دیدن نمایش ها می آیید .”