مهرداد خامنه ای کارگردان تئاتر که پیش از این نمایش هایی چون “ماهی سیاه کوچولو” ، “چهار صندوق” ، “هملت در روستای مردوش سفلی” “مترسک” و … را به روی صحنه برده است ، این روزها نمایش “مهاجران” اثر اسلاومیر مروژک را برای سومین بار کارگردانی کرده است . به بهانه ی اجرای این نمایش در خانه موزه استاد انتظامی خبرنگار تئاتر فستیوال گفت و گویی با وی داشته است که می توانید آن را در ادامه بخوانید .

مهرداد خامنه ای با بیان اینکه از نظر او برخلاف نام “مهاجران” ، این نمایش در رابطه با مهاجرت نیست ، در مورد اثر اسلاومیر مروژک توضیح داد : در این نمایش دغدغه ای فراتر از مسئله مهاجرت وجود دارد ، بحث قربانی شدن انسان ها ناشی از عدم وجود دو مسئله اجتماعی (عدالت اجتماعی و آزادی) ، تحت شرایطی است که زندگی می کنند ؛ که هر کدام به نوعی به سیاست ربط دارند و مهاجرت ناشی از این موضوع می شود . می توانیم بگوییم این نمایش در مورد مهاجرت و مهاجران بود ولی برای من عملا به این شکل نبود ، علاقه من به این متن مروژک به این دلیل است که او از این سرتیتر و صورت مسئله ، مسئله عمیق تری را بررسی می کند . برای من تمرکز بر این مسئله بسیار مهم است و فکر می کنم که دنیای ما ، دنیای سیاست زده ای شده است که خیلی از مسائل آلت دست قرار می گیرند که یکی از آن ها مسئله مهاجرت است .

وی صحبت خود را در رابطه با مسئله مهاجرت ادامه داد: بسیار راحت می توانیم با این سرتیتر به نفع یا بر ضد آن باشیم ، همانطور که در تمام دنیا به این شکل است که احزاب دست راستی مهاجرت را برای یک سری از امتیازهای سیاسی ، آلت دست خود قرار می دهند و از آن طرف ، احزاب دیگر نیز به نوعی دیگر برخورد می کنند . به نظر من هر دو دسته ، صورت مسئله را پاک می کنند . مسئله مهاجرت یک مسئله اجتماعی است نه سیاسی . بشر از زمانی که در این کره خاکی وجود داشته ، در حال مهاجرت بوده است . ما بر طبق معاهده حقوق بشر می دانیم که مهاجرت حق مسلم انسان ها است و همیشه هم بوده و درست در زمانی که سیاست بر روی این مسئله تمرکز کرده ، این موضوع به مسئله ای سیاسی تبدیل شده است . برای من در وهله اول این مهم بود که این مسئله سیاسی نیست . این مسئله اجتماعی است و علتی که در مورد این مسئله صحبت می کنیم ، این است که اصلا مهم نیست که دو پرسوناژ نمایش مهاجر هستند یا نه ، این دو می توانند در کشور خودمان باشند ، مثلا یکی از آنها از مشهد و دیگری از رشت به تهران آمده باشد . آنچه مهم تر از تمام این داستان است ، تنها دو مسئله ی عدالت اجتماعی و آزادی است .

کارگردان نمایش “شازده کوچولو” در خصوص تغییر پرسوناژهای “مرد” نمایشنامه “مهاجران” به پرسوناژهای “زن ” در کارگردانی خود توضیح داد : از نظر من با پرسوناژهای زن برخی مسائل را می توان عمیق تر کار کرد ، یعنی پرسوناژهای زن می توانند لایه ها و عمق بیشتری به کاراکتر و نمایش بدهند . همچنین به نظرم اگر قرار است در مورد کارگر صحبت شود و به فقدان عدالت اجتماعی که متوجه طبقه کارگر است ، اشاره شود ، بهتر است استثمارشده ترین قشر کارگر را انتخاب کنیم که کارگر جنسی است و روی این تم کار کنیم . تنها من در این نمایش به این شکل کار نکرده ام ، بلکه در کشورهای اروپایی نیز کاراکترهایی که در این نمایش وجود دارند ، کارگر جنسی بوده اند . در این صورت ما یک تابوی دیگر را نیز زیر سوال می بریم ، اینکه ما نمی توانیم مسائل افراد اجتماع (طبقه کارگر) را به بهترین شکل خود نگاه کنیم ، ما باید تمام اقشار اجتماع را در نظر داشته باشیم و رفاه را برای همه آن ها بخواهیم . من فکر کردم اگر این شخصیت ها به این شکل کار شود ، روی مسائل بیشتری انگشت گذاشته می شود و مخاطبی هم که با آن برخورد می کند و نیتجه ای که از نمایش ما می گیرد ، طیف وسیع تری از اجتماع (به عنوان مثال کارتن خواب ها ، کسانی که تن فروشی می کنند ، معتادین) را برای رسیدن به این عدالت اجتماعی پوشش می دهد . شما باید ببینید که در اجتماع ، به سرکوب شده ترین اقشار آن چطور رسیدگی می کنند و آن را ملاک قرار دهید . این برای من مسئله ای اساسی بود و به همین خاطر شخصیت ها را اینگونه تغییر دادم و طبیعتا برای شخصیت روشنفکر هم به همین شکل است .

کارگردان نمایش “مهاجران” در مورد اجرای این نمایش در اروپا و تفاوت بازخورد تماشاگران داخل ایران و خارج کشور نسبت به این گفت : من اولین بار در آلمان اقتباسی از این نمایش را از متنی آلمانی نوشتم و در سال ۲۰۰۸ در شهر دورتموند اجرا کردم . تفاوت کوچکی که با این اجرا داشت ، این بود که ۵ صحنه از نمایشنامه مروژک را انتخاب کردم و با ۵ صحنه از نمایشنامه “همسایه های طبقه بالا” که اقتباسی از فیلم “جذابیت پنهان بورژوازی” به کارگردانی لوئیس بونوئل بود ، ادغام کردم و این صحنه ها مدام با یکدیگر به صورت پارالل وصل می شد . به نظر من در مورد مسائلی که در نمایش “مهاجران” مطرح کردم ، در هر کشوری که بخواهیم با مخاطب ارتباط برقرار کنیم ، یکسان برخورد می شود .  اگر بخواهیم تمرکز را روی مسئله ی مهاجرت ببریم ، آنموقع هر کسی با دید خودش با این موضوع برخورد می کند . سعی کردم در هر جایی که این نمایش اجرا شده ، روی مسئله عدالت اجتماعی و آزادی تکیه شود . در اروپا هم مانند کشور خودمان ، شاید عجیب باشد ، ولی دغدغه یکی است و برای همین ، ما به عنوان هنرمند زبان مشترکی در همه جای دنیا داریم . من این نمایش را در برلین و دورتموند و از سال ۲۰۱۰ ، به مدت ۲ سال در ۵ شهر از نروژ اجرا کردم و زمانی که سال ۹۲ به ایران آمدم ، اولین نمایشی که روی صحنه بردم ، در کارگاه نمایش باران ، نمایش “مهاجران” بود و می توانم بگویم آدم ها وقتی دغدغه های مشترکی دارند و فرای سیاست فکر می کنند ، خیلی به یکدیگر نزدیک اند . به نظر من سیاست است که آدم ها را از همدیگر دور می کند . من فکر می کنم بازخورد مثبتش این بوده است .

مهرداد خامنه ای در پاسخ به سوال خبرنگار تئاتر فستیوال مبنی بر اینکه ، با توجه به سال ها دوری او از ایران و مهاجرتش به نروژ و بازگشت مجددش به وطن ، چه اشتراکاتی میان خودش و پرسوناژهای نمایش می بیند ، گفت : این نیز به این سوال برمی گردد که در کجای دنیا زندگی می کنید؟ هر جایی که شما به عنوان یک فرد ، دستاوردهایتان ملاک قرار گیرد ، در آنجا مهاجر نیستید . نمونه ی آن ، من سالیان سال در نروژ زندگی کردم و هنوز هم آنجا زندگی می کنم و هیچوقت در آنجا برای من حس مهاجرت وجود نداشته است ، به خاطر اینکه دقیقا نگاه می کردند که چه کاری انجام می دهی ، در زندگی اجتماعیت چه کسی هستی . ولی من ۲ سال برای کار به آلمان رفتم ، در آنجا دقیقا احساس مهاجر بودن می کردم ، اصلا به همین دلیل هم بود که “مهاجران” مروژک را شروع به کار کردم . مهم خود آدم است که چقدر کار می کند ، چقدر می تواند روی محیط و فضای کار تاثیر بگذارد و این ملاک است . اگر حس مهاجر بودن وجود داشته باشد ، من همیشه به عنوان یک حس منفی روی آن حساب کرده ام . هر جا که احساس کنی که مهاجری ، متفاوتی ، از شهر دیگری هستی ، زبان و لهجه ات به گونه ی دیگری است ، این در حقیقت نکته ی منفی آن اجتماع است . در جامعه ای که آدم ها بر اساس فردیت شان ، ارزش گذاری می شوند ، هیچ فرقی نمی کند چه رنگی داشته باشند ، از کجا آمده باشند و آن قدم مثبتی که در اجتماع برمی دارند ، تنها ملاک است . حالا خودتان می توانید چرتکه بیندازید که در کشور ما ، این چرتکه ها کجای داستان را می گیرد و آیا نیاز است که نمایش هایی مانند “مهاجران” به روی صحنه بیایند و با مردم صحبت کنند یا نه .

این کارگردان تئاتر در پایان گفت : من برای سایت شما آرزوی موفقیت می کنم . کمی دلم تنگ شده بود چرا که مدتی کم می نوشتید و نقدهایتان کم شده بود . امیدوارم پرکارتر از همیشه ادامه بدهید . تئاتر فستیوال سایت بسیار خوبی است و موفق باشید .