یادداشتی بر نمایش “ادیسه” به کارگردانی الکسی للیاوسکی

به بهانه ی اجرا در شانزدهمین جشنواره بین المللی نمایش عروسکی تهران-مبارک

شما را نمی دانم اما من ترجیح می دهم “کتاب” بخوانم ، نه ای بوک (ebook) و نه کتاب صوتی و نه pdf و … چه برسد به اینکه کتابی را با ویدیو پروژکشن روی دیوار یا پرده بیاندازند و مرا مجبور به خواندنش کنند .

این کاری بود که کارگردان محترم روسی نمایش ” ادیسه ” با من و احتمالا عده زیادی از مخاطبانش کرد .

از شما چه پنهان من زبان روسی نمی دانم . پس دیالوگ های بازیگران و عروسک گردان های نمایش “ادیسه” به کارم نمی آمد و متوسل شدم به بالانویس نمایش . یک بالانویس طولانی ، بی نظم  و غیر منطبق . البته غیر منطبق را از آنجایی فهمیدم که پنج خط بالانویس به مدت ۵ دقیقه روی صفحه باقی می ماند و بازیگران و عروسک گردان ها دیالوگ هایشان را می گفتند و جملات فارسی را نمی دانستم به کدام بازیگر ربط دهم ، آخر من یک کلمه هم روسی نمی فهمم ! خلاصه اینکه بالانویس ها را می خواندم بی آنکه بدانم کدام جمله به کدام پرسوناژ مرتبط است .

البته شاید اگر تلاش می کردم ، این پازل را می شد جور کرد اما خب لحظاتی که مشغول جور کردن این پازل می شدم ( کدام جمله فارسی به کدام پرسوناژ مرتبط است . ) دیگر نمایش و عروسک ها و حرکاتشان و … را از دست می دادم .

پس نمایش از ریتم می افتاد و با آن صفحه سپید و آن عروسک های کوچک و سپید و یک شکل ، هیچ جذابیتی برایم باقی نمی ماند جز روخوانی قصه تکراری ادیسه آن هم از روی پرده !

نحوه روایت قصه نیز ساده و با همان فراز و فرودهای تکراری بود ، البته کمی چاشنی طنز به آن افزوده شده بود که به علت ترجمه ، چندان کارآمد نبود . چراکه طنزها ، طنز موقعیت نبود و طنز کلام بود و  فقط دوستانی که گویی روسی می فهمیدند یا رگ و ریشه روسی داشتند با شوخی های کلامی می خندیدند و لذت می بردند .

عروسک ها و تکنیک این نمایش که عروسک های رومیزی بودند و به دست و پاهای برخی از آنها آهنربا وصل بود تا به بشکه های فلزی بچسبند ، عروسک هایی بودند که سهل انگارانه و با کمترین میزان خلاقیت ( به جز مورد آهنرباها ) ساخته شده بودند .

همه چیز نمایش “ادیسه” مثلا مینیمالیستی بود ، که حداقل در نمایشی دیالوگ محور و با این حجم از بالانویس این مینیمالیسم به ضرر اثر و مخاطب تمام شد ، از این جهت که هیچ جذابیتی برای مخاطب باقی نمی ماند . چرا که داستان تکراری است ، دیالوگ ها به جای شنیده شدن با لحن خاص بازیگران ، از طریق بالانویس دریافت می شوند ، دکور هیچ است و عروسک ها کوچک و سفید هستند و چیزی جز کسل شدن برای مخاطب باقی نمی ماند .

من اگر بخواهم “ادیسه” هومر را بخوانم ترجیح می دهم کتابش را بخرم و بخوانم . نه اینکه به اسم تئاتر دیدن در سالنی تاریک  مرا مجبور کنند ، متن کوتاه شده ی کتاب را روی دیوار بخوانم ، این “ادیسه “تئاتر نبود ، حداقل برای من که یک کلمه روسی نمی فهمم !

فرهاد ابراهیمی والا – دپارتمان نقد تئاتر فستیوال