چند سالی است که بازار نمایش های مبتنی بر فرم در ایران داغ شده است . نمایش هایی که هر زمانی بخواهید می توانید یکی از آن ها را در سالن های تئاتر تهران پیدا کنید . اما باید بدانید این گونه ی نمایشی به میزان بسیاری به درک کارگردان از فرم بستگی دارد چرا که اگر این مقوله به درستی درک و فهمیده نشود ، حاصلی جز دور باطل نخواهد داشت .

نمایش “کارِ خانگی” به کارگردانی نرگس بهروزیان که در تالار مولوی به روی صحنه می رود ، از این دست نمایش های مبتنی بر فرم است، البته از نوع بد آن .

نمایشنامه اصلی که توسط فرانتس کسافر کروتس نمایشنامه نویس آلمانی تبار نوشته شده ، نمایشنامه ای اصیل و قصه گو است که متاسفانه به وسیله ی بازنویسی که برای این اجرا صورت گرفته ، به کلی نابود شده است . پرسوناژها نه خودشان به درستی معرفی می شوند و نه دغدغه هایشان . ناقص اند و خواسته حقیقی شان مشخص نیست . به طور مثال در مورد پرسوناژ زن مشخص نیست که چرا ناگهان همسر و فرزندانش را ترک می کند و چرا به همان اندازه ناگهانی تصمیم به بازگشت می گیرد . البته همه ی این ها را تصور کنید در قالب فرمی تکرار شونده و خسته کننده .

به خاطر قالبی که کارگردان برای اجرای خود انتخاب کرده است ، بالطبع دیالوگ کمترین کاربرد را دارد . اما مسئله ای که وجود دارد این است که کارگردان باید بتواند آنچه را که می خواهد برای مخاطب بازگو کند ، در قالب فرم درآورد . تنها با حذف دیالوگ و استفاده از چند اکت و حرکت مبتنی بر فرم حاصل کار نمی شود “هنر نمایش” . نمود این قضیه در ۱۵ دقیقه ابتدایی نمایش به وضوح قابل مشاهده است . دو پرسوناژ مدام در حال تعقیب یکدیگرند و از یک سوی صحنه به سوی دیگر می روند بدون آنکه به باز شدن قصه ، شخصیت پردازی، ایجاد پی رنگ ها و احیانا تعلیق ها کمکی کنند و این مسئله در سراسر اثر دیده می شود ،  چرا که در نمایش نه اتفاق خاصی می افتد و نه گره و تعلیقی ایجاد می شود که مخاطب برای بازگشایی آن مشتاق باشد .

ضعف دیگر نمایش متوجه ریتم است . کارگردان نشان داده با شاخصه هایی که می تواند باعث ایجاد و حفظ ریتم شود ، آشنایی ندارد . کسالت بار بودن زندگی پرسوناژها برای مخاطب کاملا مشخص است و برای نشان دادن آن نیازی نیست که ریتم به گونه ای باشد که مخاطب از ادامه ی دیدن نمایش دلسرد شود . کارگردان باید بداند نشان دادن زندگی فلاکت بار و دلزده پرسوناژها تنها به وسیله ی ریتم کشدار صورت نمی گیرد بلکه نیاز به المان های دیگری نیز دارد ، به طور مثال استفاده از موسیقی . عنصری که در این نمایش به فراموشی سپرده شده است . به جز چند صحنه ای که از رادیو صحبت هایی به زبان آلمانی پخش می شود ، صدای دیگری به غیر از صحبت های گاه گاهی بازیگران نمی شنویم .

مسئله ی دیگر موضوع این به اصطلاح نوآوری ها است که این روزها در تئاتر باب شده و آن ، این است که گویی هر چه صحنه های چندش آور در اثری بیش تر باشد ، از دید برخی کارگردان ها اثری ناب تر و متفاوت تر خلق کرده اند ؛ البته بدون آنکه اندکی به مخاطبی که به تماشا نشسته است ، فکر کرده باشند . نمونه ی این موضوع در نمایش “نمی تونیم راجع بهش حرف بزنیم” که به تازگی در تماشاخانه ایرانشهر اجرا شد ، به وضوح نمایش داده شده بود و در نمایش “کارِ خانگی” مربوط به صحنه ای است که پرسوناژ مرد در حال مسواک زدن است . صحنه ای که هیچ معنایی را برای مخاطب ایجاد نمی کند و حداقل مخاطب نمی تواند دلخوش باشد که پیامی در پی این کار است . صحنه هایی که تنها دلزدگی و انزجار ایجاد می کنند بدون آنکه در راستای هدفی ، حتی غیر هنری (!) ، باشند .

در این نمایش صحبت در مورد بازیگران نیز راه به جایی نخواهد برد . در اثری که چفت و بستِ قصه مشخص نیست ، ریتم درستی ندارد و حتی به میزانسن ها ایراد وارد است ، بازی بازیگران هر چقدر هم خوب باشد نمی تواند کمکی به اثر کند .

کاش کارگردان نمایش “کارِ خانگی” حال که در ابتدای ورود به دنیای تئاتر می باشد ، سعی کند ابتدا فرم های کلاسیک را امتحان کند ، مشق کند و پشت سر بگذارد ، سپس با تجربه ای که در این راه پیدا می کند ، دست به تجربه در سایر سبک ها بزند . به قول معروف غوره نشده مویز نشود .

فرهاد ابراهیمی والا-دپارتمان نقد تئاتر فستیوال