یادداشتی بر نمایش ” ستوان ِ اینیشمور ” به کارگردانی محمد حسن معجونی

یک عبور ناموفق از لبه ی نازک ِ میان ِ گروتسک و هرگونه طنز غیر از آن .

یک سقوط به جانب طنزی که تلخ نیست .

اینها شاید بهترین تعریف باشند در مورد کارگردانی محمدحسن معجونی بر نمایشنامه ” ستوان ِ اینیشمور” مک دونا .

اولین برخورد تماشاچی با ” ستوان اینیشمور ” معجونی ، دکور و صحنه ای است که خلاقانه طراحی شده است و با استفاده ی درست از نور ، فضاهای آن از هم جدا شده اند و در همان چند دقیقه ی اول برای تماشاچی تعریف می گردند . فضاهای داخلی و خارجی از هم جدا شده و به شکلی معنادار مورد استفاده قرار می گیرند . گرچه با گذشت زمان و طولانی شدن بیش از حد نمایش و اصطلاحاً از ریتم افتادن آن ، گویی کارگردان نیز این جداسازی فضاها و در واقع میزانسنی که خود برای نمایش درنظر گرفته را فراموش می کند و در صحنه ای از نمایش که پادریک ( سعید چنگیزیان ) را هم حزبی های سابقش به قصد قتل از خانه به جاده ی قدیم می برند ، دیگر از در خانه خارج نمی شوند و یکباره جاده بخشی از خانه می شود ، آن هم بی هیچ منطق و توضیحی .

استفاده از نور در طول نمایش معنای خود را حفظ می کند و در تعیین زمان ، مکان و موقعیت داستان کارایی دارد ، درست است و اصولی و ساده . موسیقی و صدا نیز به همین شکل است ، تا حدی که در صحنه هایی که نور می رود و ما تنها صدای شلیک اسلحه و متلاشی شدن بدن آدم ها را می شنویم ، با تکرار و تکرار این صدا گویی خودمان تیر می خوریم . که شاید این صحنه موفقیت آمیز ترین بخش از کارگردانی معجونی بود و شاید قدمی کوچک بود در مسیر مورد نظر کارگردان برای خلق یک اثر گروتسک ، قدمی کوچک و ناتمام که به همین جا ختم می شود و ما دیگر اثری از این خـــــلاقیت در طول نمـــایش نمی بینیم .

بازیگران نیز در حدی متوسط ظاهر می شوند ، تپق می زنند ، چه در بیان و چه در بدن و بدتر اینکه رضا بهبودی هم تپق می زند ، بازیگری که تماشاچی دیگر از او چنین انتظاری را ندارد .  اما بهترین بازی در این نمایش از آن ِ سعید چنگیزیان است که گرچه تیپیکال ، اما به اندازه و اصولی بازی می کند و مهم ترین شاخصه ی بازی اش همین اندازه نگه داشتن در اکت ها و لحن بیان و بدن است . در حالی که نوید محمد زاده گرچه بازی اش ، تعمداً ، مانند چنگیزیان تیپیکال است ، اما حدنگه نمی دارد و بازی اش از کنترل خارج می شود و همراه است با تپق هایی که از دید مخاطب غیرحرفه ای نیز پنهان نمی ماند .

بماند که اضافه کردن شوخی های خارج از حد ، به نمایش ، چنان از تلخ بودن ِ طنز ِ ماجرا می کاهد که اساسا ضربه ای به تماشاچی وارد نمی آید و لودگی های بی حد و اندازه هوتن شکیبا با آن ادا و اطوارهای زنانه و زننده و خارج از حد یک اثر گروتسک و نوید محمد زاده با آن لحن بی معنای مثلا سخنرانی هایش  و شوخی های ظاهرا سیاسی اش ، تنها و تنها مخــــاطب را می خـــنداند و ســــالن پر می شد از صدای خنده ، بی هیچ تلخ خند و پوزخند و … . و نهایتاً اینکه افزودن این شوخی های مثلا ایرانی به متنی کاملا غیر ایرانی ، طنز تلخ قصه را نابود کرده و آن را به سوی نوعی آتراکسیون بدیع و به اصطلاح روشنفکرانه سوق داده است .

و اینجا است که معجونی در حرکتش بر لبه ی ظریف تفاوت میان طنز تلخ ( گروتسک ) با طنز در گونه های دیگر ، به جانبی سقوط می کند که نه خواست او است و نه هدف نویسنده . به جانبی که نتیجه اش می شود ۹۰ دقیقه خنداندن تماشاچی ، بی هیچ تفکر و ضربه زدن و متأثر کردنی . آن هم علی رغم در اختیار داشتن یک گروه حرفه ای که حتی در ساخت ماکت های اعضاء بدن مقتولین سنگ تمام گذاشته اند  تا مخاطب را متأثر کنند ، اما به علت ضعف در بیان قصه و فضا سازی ، مخاطب از دیدن این ماکت ها دچار نوعی انزجار و تهوع همراه با خنده و شوخی می شود و هر بار که این ماکت ها را می بیند ، می زند زیر خنده !!!  و حتی در لحظه ی ضربه ی پایانی ِ داستان و مشخص شدن زنده بودن ِ گربه ی پادریک ، باز هم تماشاچی می خندد و حتی وقتی نمایش تمام می شود و سالن را ترک می کند باز هم متأثر نیست و به فاجعه ای که در ” ستوان اینیشمور ” رخ داده ، پی نبرده است .

و بی شک هر مخاطبی از هر سطحی ، اگر نمایشنامه ی مک دونا را بخواند متأثر می شود و ضربه موثر گروتسک را در لایه های طنزش درک خواهد کرد . پس در اجرای معجونی از ” ستوان اینیشمور ” باید معایب کارگردانی را یافت و ریشه عدم موفقیت نمایش و عدم درک آن توسط مخاطب را در شیوه کارگردانی اثر جست و جو کرد ، که یک ، اساسا این نمایشنامه و ارتباطش با جامعه ما چگونه است و ضرورت اجرای چنین اثری چیست ؟ دوم ، دریافت تئوریک کارگردان از گروتسک و ابعاد آن چیست ؟ و سوم اینکه ، آیا کارگردان ِ اثر ابزار طی کردن فاصله تئوری تا عمل را دارا بوده یا نه ؟

” ستوان اینیشمور ” معجونی یک اثر طنازانه و خنده دار است با ریتمی کُند ، بازی های متوسط و میزانسن ها و دکور و آکسسوار و البته افکت های خلاقانه ، ولی بی هیچ ردپایی از گروتسک .

المیرا نداف – نویسنده میهمان