اشاره : مصاحبه زیر با الهام شعبانی ، طراح لباس و بازیگر تئاتر در ویژه نامه ی تئاتر فستیوال با نام بهاریه تئاتر فستیوال به مناسبت فرا رسیدن بهار ۱۳۹۵ منتشر شده است .
الهام شعبانى که همه او را با بازى در نمایش هاى مختلف به خاطر مى آوریم ، از آن دست بازیگرانى است که در کنار بازیگرى در حرفه ى طراحى لباس تئاتر نیز مشغول به کار است . او در سال ۹۴ جزء پرکارترین طراحان لباس بود که از میان نمایش هایى که او طراحى آن ها را بر عهده داشت مىتوان به نمایش های « داستان هاى میان رودان » ، « گنجفه » ، « کوپن » و … اشاره کرد . به همین بهانه در آغاز سال نو گفت و گویى با این بازیگر و طراح لباس داشته ایم و او از چگونگى ورود خود به عرصه ى طراحى لباس ، روند طراحى لباس یک نمایش و دغدغه ها و مشکلات این حرفه براى ما گفت .
خانم شعبانى شما فعالیت خود را در عرصه ى تئاتر از بازیگرى شروع کردید ، چه شد به سمت طراحى لباس رفتید ؟
به صورت آکادمیک طراحی لباس خوانده ام و لیسانس طراحی لباس از دانشگاه الزهرا دارم . همان طور که می دانید از بازیگری وارد تئاتر شدم ولی چون لیسانس طراحی لباس داشتم در اولین کار حرفه ایم ، دکتر قطب الدین صادقی به من اطمینان کردند و طراحی لباس را که در سالن اصلی تئاتر شهر اجرا « باغ شکر پاره » شد را به من دادند . انگار دکتر صادقی فیلتری برای عبور من بودند و بعد از آن کارگردان ها شروع به کار کردن با من کردند . همان سال من از آرش دادگر و پریسا مقتدی پیشنهاد داشتم و شروع به همکاری با آدم های مختلف در حوزه طراحی کردم . الان در کنار بازیگری طراحی لباس هم انجام می دهم .
بازیگر بودن چه میزان در طراحى لباس به شما کمک کرده است ؟
خیلی . هم بازیگری در طراحی لباس به من کمک می کند هم طراحی لباس به بازیگری . به این خاطر که وقتی من بازیگر هستم و در آن جایگاه قرار می گیرم ، حساسیت های بازیگر نسبت به لباسش را می فهمم یا اینکه موقع طراحی لباس چگونه با او برخورد شود . وقتی طراحی لباس می کنم و بیرون از کار می نشینم ، بازیگرها و کاگردان های مختلف را با دیدگاه های مختلف می بینم و هر دوی این ها به من کمک می کند و به گونه ای تکمیل کننده ی یکدیگر هستند . چون خودم بازیگرهستم واقعا به این معتقدم که بازیگر به لباس روح و جان می بخشد و اگر بازیگر راضی نباشد و آن لباس را دوست نداشته باشد و در آن راحت نباشد و من لباسی را طراحی کنم که فقط بخواهم طراحی خودم را نشان دهم ، اصلا آن لباس شکل و روح نمی گیرد .
روند طراحى لباس به چه صورت است ؟ طراح لباس از چه زمانى وارد مراحل تولید یک اثر مى شود ؟
طراحی لباس معمولا از همان اوایل شروع می شود و کارگردان طراح لباس را انتخاب می کند . متن به من داده می شود ، متن را می خوانم . متن را که خواندم و قبول کردم در گروه ، کنارشان باشم ، زمانی که در تمرینات زمانی بتوانند چیز درستی به من نشان دهند ، می روم کار را می بینم و بعد شروع به صحبت با کارگردان می کنم . سعی می کنم در تمرینات حضور داشته باشم چون شحصیت پردازی بازیگرها برای من خیلی مهم است . شاید آن چیزی که در متن می خوانم ، برداشت شخصی من باشد اما زمانی که می روم بازی بازیگرها را می بینم در طراحی لباس به من کمک می کند . با نتایجی که با حضور در سر تمرینات و جلساتی که با کارگردان داریم ، طرح مورد نظر را به دست می آوریم ، شروع به طرح زدن می کنم . با کارگردان در مورد طرح بحث و گفت و گو می کنیم . وقتی طرح ها نهایی شدند ، نمونه ی پارچه می برم و پارچه و رنگ هایمان را با یکدیگر تایید می کنیم و سپس لباس ها برای
دوخت و آماده شدن می روند .
در نتیجه تعاملى میان شما و کارگردان به وجود مى آید . محدوده ى اختیارات طراح لباس تا چه میزان است و چه میزان کارگردان مى تواند در طراحى لباس دخالت داشته باشد ؟
اصولا کارگردان های عزیز دست طراح لباس را باز می گذارند ولی به هر حال باید تعاملی میان من و کارگردان وجود داشته باشد چون کارگردان بر اساس شیوه ی اجرایی که دارد به عنوان مثال به « هملت » آرش دادگر اشاره می کنم ، می دانیم « هملت » یک کار کلاسیک است ولی آمدیم با تعاملی که با کارگردان داشتیم ، المان هایی از فضای کلاسیک استفاده کردیم . حرف زدن با کارگردان و رفتن سر تمرین ها خیلی به من کمک می کند چون من می خواهم طراحی لباسی را انجام دهم که در خدمت کار باشد . من نمی توانم بیایم برای کاری که کلاسیک است لباس های مدرن یا conceptual art (هنرمفهومی) طراحی کنم . باید بدانم شیوه ی اجرایی چگونه است تا در آن شیوه ی اجرایی طراحی لباس کنم و باید این تعامل میان من و کارگردان باشد
چراکه بسیار مهم و تکمیل کننده است .
بازیگر هم حق دخالت در طراحى لباس را دارد ؟
زیاد نه ، یعنی برخی از کارگران ها حق دخالت به بازیگرها را نمی دهند ولی من چون خودم بازیگر هستم و خیلی برایم مهم است ، سعی می کنم از نظر روانشناسی به بازیگرها نزدیک شوم و رنگ هایی که مورد علاقه ی آن ها است و با آن احساس راحتی می کنند و به گونه ای با آن زندگی می کنند را به دست بیاورم و با آن ها کمی وارد بحث می شوم . البته بعد از اینکه طرح را کارگردان تایید کرد ، طرح را به او هم نشان می دهم تا ببینیم چه چیزهایی در لباسش نیاز دارد و با چه چیزی راحت تر است چون این چیزها خیلی مهم است .
در طراحى لباس بیشتر به چه شاخصه هایى توجه مى کنید یا از چه چیزهایى الهام مى گیرید ؟
بستگی به کار دارد . اشاره ای می کنم به آخرین کاری که داشتم نمایش« داستان های میان رودان » کار علی شمس که در سالن سمندریان اجرا رفت ، این کار برای زمان بین النهرین است تا اینکه می رسد به مادها و پارس ها . با صحبت هایی که با علی شمس داشتیم ، با توجه به اینکه متن علی شمس دارای یک طنازی کمدی فارسی است و با پادشاهان بین النهرین شوخی کرده است و نوع شیوه ی اجرایی و کارگردانی او دقیقا برای آن زمان نیست و در آن شعبده بازی می بینیم پس باید لباسی طراحی کنم که بتوان ادوات شعبده بازی را در آن جاسازی کرد و همچنین دیالوگ هایی می شنویم که کاملا امروزی هستند در نتیجه من می آیم از المان های آن دوره استفاده می کنم . برشی از آن زمان را می آوریم و برشی از فضای ذهنی خودم و شیوه ی کارگردانی را با آن تلفیق می کنم . هر کاری المان ها و مشخصه های خاص خودش را دارد و نمی توانم بگویم که در فلان کار ، فلان طراحی را انجام خواهم داد . به عنوان نمونه برای بعد از عید طراحی لباس کاری از دکتر راشد به نام « النا » که زمان آن مربوط به سال ١٨۵٠ فرانسه است را قرار است طراحی کنم و کارگردان دقیقا می خواهد لباس ها برای آن دوران باشد . پس ما می آییم دقیقا همان لباس ها را با طراحی ها و پارچه هایی که من انتخاب می کنم ، استفاده می کنیم . طراحی بستگی به متن ، شیوه ی کارگردانی و نوع طرز تفکر کارگردان و من که متن را می بینم و برداشتی که از آن متن می کنم ، دارد .
به نظر شما طراحى لباس در یک نمایش به چه اندازه مى تواند در بیان مفهوم مورد نظر به مخاطب کمک کند ؟
خیلی و خدا را شکر در این سال های اخیر توجه به طراحی لباس خیلی بهتر شده و قبلا این گونه نبود ، کارگردان برای اینکه هزینه هایش کمتر شود ، خودش هم طراحی صحنه را انجام می داد هم طراحی لباس را البته الان هم این اتفاق می افتد ولی کمتر است . طراحی لباس خیلی به بیان مفهوم کمک می کند برای اینکه شما شخصیت پردازی هر آدمی را در نمایش با لباسش متوجه می شوید .
هر کدام از ما در بیرون جایگاه شخصیتی داریم ، شما الهام شعبانی را با یک سری لباس و رنگ می شناسید ، در واقع لباس ها المان هایی از شخصیت آدم ها هستند و آن شخصیت را معرفی می کنند مثلا کسی که نقش ملکه را بازی می کند ، اگر بلوز و شلوار تنش کنید قاعدتا این برداشت را به شما نمی دهد مگر اینکه با دیالوگ متوجه شوید که او ملکه است . وقتی لباس طراحی می شود و بازیگر لباس ملکه را می پوشد ، تماشاگر متوجه می شود که شخصیت این خانم چیست چون لباس خیلی هم به بازیگر هم به کار و هم به تماشاچی کمک می کند .
اگر بخواهید بین طراحى لباس و بازیگرى یکى را انتخاب کنید ، کدام را انتخاب مى کنید ؟
من هر دوی آن ها را انتخاب می کنم و نمی توانم هیچ کدامشان را اولیت قرار دهم . هر دوی آن ها برای من در اولویت قرار دارد و هر دویشان را دوست دارم و آن ها را عاشقانه و با انرژی انجام می دهم .
از طراحى لباس کدامیک از نمایش هایى که تا به امروز انجام داده اید ، رضایت بیشترى دارید ؟
« هملت » آرش دادگر ، « ازدواج آقای می سی سی پی » احسان فلاحت پیشه ، « سیندرلا » جلال تهرانی و « داستان های میان رودان » علی شمس را بسیار دوست داشتم . برایم صحنه های عجیب و تجربه های جالبی را به همراه داشتند .
و سخن آخر .
پرکار بودن خیلی خوب است ولی این سمت پرکاری این روزها آدم را آزار می دهد به این دلیل که من طراح لباس پرکار شدم در حالی که هنوز هیچ پولی برای این کارها از مرکز هنرهای نمایشی دریافت نکرده ام و این است که این روزها حال ما خراب است و لذت این پرکاری به دل آدم نمی چسبد . واقعا دلم برای بچه های تئاتری که خودم جزء آن ها هستم ، می سوزد برای اینکه بچه های تئاتری شب عید ، عید ندارند و آنقدر فریاد آن ها بی صدا است که به گوش هیچ کس نمی رسد و آنگار آن ها را نمی بینند . پرکاری که چیزی نیست . همه می گویند آفرین الهام شعبانی امسال چه پرکار بود و چه درآمد خوبی داشت ، اصلا اینگونه نیست چون من هنوز از کار «wow» آقای تینو صالحی که تابستان اجرا رفت پول نگرفتم . خیلی کارها هستند ، هنوز از کار تینو صالحی ، نوشین تبریزی ، جواد روشن ، علی شمس و مهرداد کوروش نیا از مرکز هنرهای نمایشی طلب دارم و پول نگرفته ام . ربطی به کارگردان ندارد ، مرکز باید پول دهد . به نظر شما این پرکاری به آدم می چسبد . انشالله سال آینده به قول های خودشان عمل کنند و طبق مقرر پول ما را بدهند .
