یکی از اتفاقات جالبی که در سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر رخ داد ،  برپایی نمایشگاه عکس خیابانی از چهره های ماندگار و دوست داشتنی اساتید و فعالان حوزه تئاتر بود که در حد فاصل بین خیابان رازی و خیابان حافظ ، برپا شد و حال و هوای جشنواره تئاتر فجر را به خیابان شهریار برد .

از همین رو بر آن شدیم تا با برخی از این اساتید تماس گرفته و خاطره ای از دوران حضورشان در جشنواره تئاتر فجر بپرسیم . در این بین با خاطرات تلخ و شیرینی رو به رو شدیم . برخی از اساتید هم نگاه نقادانه ای به جشنواره تئاتر فجر در این دوره و در دوره های پیشین داشتند که به نظر می رسد تجربیات خوبی باشد تا بتوان در آینده راهگشای دست اندرکاران جشنواره باشد .

در این گزارش آنچه بیش از همه ناراحتمان کرد ، جای خالی برخی از این بزرگواران بود که هنوز هم باورمان نمی شود ، نیستند . مثل اساتیدی چون داوود رشیدی و جعفر والی و… . یادشان گرامی .

بخش دوم این گزارش را در ادامه بخوانید :

سیاوش طهمورث : بعد از گذشت سی و پنج دوره ، هنوز به برگزاری درست ” جشنواره ” نرسیده ایم .

سیاوش طهمورث به جای تعریف کردن خاطره که آن را سوژه ای کلیشه ای می دانست ، ترجیه داد گریزی به مدیریت ، نحوه برگزاری و آسیب شناسی آثار جشنواره بزند . او در این باره اذعان داشت : ” اثر شاخصی در جشنواره ، چه از میان آثار غیرایرانی و چه آثار ایرانی که بتواند من را به حرکت وا دارد و یا تکانم بدهد  ؛ ندیده ام . حقیقتی که وجود دارد این است که تا به حال سی و پنج سال جشنواره برگزار کرده ایم در حالی که در تمام این دوران به معنی درست کلمه هنوز به برگزاری درست جشنواره نرسیده ایم . وقتی جشنواره ای برگزار می کنیم باید یک معنا و مفهوم داشته باشد و تحرک و شادی ایجاد کند و تجربه ای را به بازیگران انتقال دهد  . “

طهمورث از برپایی این نمایشگاه عکس حمایت کرد و ضمن تمجید از عملکرد آقای سعید اسدی در این راستا گفت : ” دبیر این دوره از جشنواره تئاتر فجر برای اولین بار در تمام این دوره ها با به یاد هنرمندان بودن ، خاطره ی خوبی را  رقم زده است . او در این اقدام جدید برای هنرمندان ارزش قائل شده است تا مردم این افراد باسابقه و پیشکسوت را بشناسند و عکس های آنان را ببینند . با این حال این حرکات نمی تواند در سال اول شکل واقعی خود را پیدا کند ؛ مگر اینکه این دبیر را نگه دارند تا به مرور زمان و در سال های آتی ، به آن هدف نهایی خود برسد . “

داوود فتحعلی بیگی : نمایش های بخش بین الملل سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر نا امیدکننده بود .

داوود فتحعلی بیگی از چهره های فعال در عرصه پژوهش و اجرای نمایش های ایرانی است . او که چندین دوره دبیر جشنواره ملی نمایش های آیینی ، سنتی بوده ، دو اثر در جشنواره تئاتر فجر به روی صحنه برده است . او درباره آثار خود توضیح داد : “من نمایش ” رام کردن زن سرکش ” را در جشنواره تئاتر فجر به روی صحنه برده ام . اجرای این نمایش به دلیل عدم حضور یکی از گروه های بین المللی به ۶ اجرا در جشنواره هم رسید و بعد از آن در تماشاخانه سنگلج اجرای عموم رفتم . نمایش بعدی ” این غرفه از بهشت ” بود که یک نمایش عاشورایی بود . مربوط به سال هایی که بعد از جشنواره تئاتر فجر ، ماه محرم شروع می شد ، به خاطر همین دکور این نمایش را در سالن اصلی تئاتر شهر برپا کردند و چند اجرا در جشنواره و باقی در ماه محرم داشتیم . دکور این نمایش هم دکور حجیم و عظیمی بود ؛ که باید یک حیاط قدیمی را می ساختیم . موقع ساخت دکور هم مشکلاتی داشتیم . به نحوی که تا یک ساعت قبل از اجرا ، دکور ما آماده نشد . اصولا یکی از مشکلات جشنواره این است که وقتی اجرای گروهی تمام می شود ، بلافاصله گروه بعدی باید دکور بزند . شانس با کسانی است که دکور کم حجم داشته باشد . “

این مدرس دانشگاه درباره پیشینه برگزاری جشنواره تئاتر فجر اطلاعات خوبی ارائه کرد و درباره سال های ابتدایی انقلاب اسلامی ایران که چند نهاد به کمک هم دوره های ابتدایی جشنواره تئاتر فجر را برگزار کردند ، گفت : ” در سال های اولیه ستادی تشکیل می شد که چند نهاد با هم برگزاری جشنواره تئاتر را بر عهده می گرفتند تا به این طریق بتوانند به تئاتر مشروعیت بدهند . چرا که شرایطی پیش آمده بود که بسیاری فکر می کردند ، تئاتر بد است . رفته رفته شرایط عوض شد و برگزاری جشنواره با کمک نهاد های هنری ، بر عهده اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت . از خاطرات ان سال ها را من هیچ وقت یادم نمی رود ، که برخی از آنها بر اساس تاثیر برخی گروه ها ، به دیدن نمایش ها می آمدند و آنها را به هم می ریختند . برخی از آن افراد هنوز هم هستند و برخی هم وارد سینما شده اند و برخی به گوشه ای رفته اند و برخی هم همچنان کار می کنند ؛ ولی دیگر خاصیت بر هم زدن شان را از دست داده اند .

یادم است سال ۶۲ یا ۶۳ اجرای نمایش “خانات” آقای صابری که بسیار کار درخشان و خوب و کاملا شکل نمایش ایرانی را داشت . متاسفانه عده ای اجرای نمایش را بهم زدند . بعضی ها هم این رفتار را در جلسات نقد و بررسی انجام می دادند . چند نفر با هم هماهنگ می شدند و یکی از جلسات نقد و بررسی نمایش ها را به هم می ریختند و به افراد انگ سیاسی می زدند . این رفتار بسیار زشت است و خوشبختانه ما دیگر از آن رفتار ها نمی بینیم .”

او درباره ی آن ادوار ادامه داد : ” در آن اوایل نشست های نقد و بررسی انجام می شد ، که خروجی خوبی نداشت و به همین دلیل رفته رفته به فراموشی سپرده شد .”

فتجعلی بیگی درباره آثار به یاد ماندنی که در بخش بین الملل جشنواره تئاتر فجر دیده است ، گفت : ” به یاد دارم ، نمایش ” ریچارد دوم ” در تالار وحدت به روی صحنه رفت یا نمایش ” اُ هملت ” از کشور آلمان  که یک اجرای دو نفره بود و بسیار درخشان اجرا شد . نمایش های  ” شازده کوچولو ” و ” ننه دلاور ” هم بسیار دیدنی بودند . یک اثر از کشور مصر دعوت شده بود و در صحنه اصلی تئاتر شهر اجرا شد . نمایش ” کاتاکاری ” در ورزشگاه کنار تالار وحدت اجرا شد که بسیار قابل توجه بود . حتی اگر اشتباه نکنم از ” اپرای پکن ” هم برای حضور در جشنواره تئاتر فجر دعوت شده است . این آثار اجراهای بسیار درخشان و حیرت انگیزی بودند که ما فراموش نمی کنیم . نمایش محیطی ” کوری ” که از لهستان در پارکینگ تالار وحدت اجرا شد ، هم جزء کارهای خوب جشنواره ی امسال بود .”

او درباره ی آثار اجرا شده در این دوره از جشنواره تئاتر فجر را ناامید کننده دانست و در این باره اظهار داشت : ” من معتقد هستم یک ده آباد بهتر از صد تا شهر خراب است  . نمایش های بخش بین الملل جشنواره سی و پنجم نا امیدکننده بود . واقعا اگر قرار است کاری دعوت شود ، یک نمایش بیاید ولی حداقل درخشان باشد . متاسفانه بسیاری از کارهایی که از شهرستان هم دعوت شده بود ، ضعیف بودند . نمی دانم چرا کارهای خوب انتخاب نشدند . در برخی از آثار اساسا غلط دراماتیک وجود داشت . “

بهزاد فراهانی : نمایش ” در اعماق” اثری بسیار نجیب ، شریف و خوب بود .

بهزاد فراهانی هم از جمله هنرمندانی بود که در این دوره در رابطه با اجرای نمایش های بخش بین الملل سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر گلایه کرد . او پیش از تعریف خاطره ای از ادوار مختلف جشنواره درباره ی این آثار گفت : ” آثاری که امسال در جشنواره تئاتر قجر دیده ام این تلقی را برایم بوجود آورده که کسی که آنها را انتخاب کرده است یا نمی داند ایران چگونه کشوری است یا برای خود و دوستان خصوصی اش می خواسته پز نوگرایی و نوپویی بدهد . ما در کشوری زندگی می کنیم که میانگین بیکاری رعب آور است ، دزدی و همه فریبی و مشکلات خیلی زیاد است . در چنین کشوری ، رفتن به سراغ الکترونیک ، تکنیک و تکنولوژی ژاپنی ، بازی با لامپ های هلندی و سویسی به نظر من نشان از نادانی است . به نظر من این کار ، بسیار نابخردانه و اهانت به کشور و ملت ما ، به عاشقان تئاتر و تاریخچه اهالی تئاتر است . “

بازیگر نمایش ” گل و قداره ” هچنین در این رابطه ادامه داد : ” من مسئول انتخاب این آثار را کسانی می دانم که هیئت انتخاب نمایش ها را برگزیده اند ؛ انتخابی که نشان دهنده ی آن باشد که افراد نوگرا و نوپویی هستند . “

او درباره نمایش های ” شاخص ” و ” گرگ و میش ” نیز اذعان داشت : ” من آثار بسیار بدی از کشور ژاپن در تئاتر شهر و از کشور سویس در تالار مولوی دیده ام و با کارگردان نمایش ” گرگ و میش” هم گفتگو کرده ام که چرا این نمایش را برای اجرا در ایران انتخاب کرده است ؟ و چه چیزی در این اثر به زندگی ، اندیشه و تفکرات هنرمندان ایرانی تناسب دارد ؟ در هر صورت این گله ی من از مدیران است . حتی اگر آقای مهدی شفیعی که دوست من است باز هم بگوید که چرا تا این حد گله می کنی ؟! ولی من باز هم گله مند هستم . “

فراهانی در ادامه درباره ی یکی از بهترین نمایشی که در ایام جشنواره های پیشین دیده است ، گفت : ” زیباترین خاطره ای که از دیدن تئاترهای خارجی اجرا شده در جشنواره دارم ، مربوط می شود به نمایشی از گروه ” شو این” از کشور آلمان که نمایشنامه ای از شکسپیر را به نمایش درآوردند . آثاری که آقای چولی اجرا کردند یا نمایش ” باغ آلبالو ” که از شهر مسکو ی روسیه اجرا شد ، همگی کارهای شریفی بودند و چیزهای زیادی از آن یاد گرفته ایم . “

او درباره نمایش ” در اعماق ” که از کشور گرجستان در این دوره از جشنواره در تالار وحدت اجرا شد ، گفت : ”  این نمایش که توسط هنرمندان متعهد گرجستانی به روی صحنه رفت ، اثری بسیار نجیب ، شریف و خوب بود . گرچه طولانی بود ولی ایرادی ندارد و باید به تئاتر احترام گذاشت . اگر ما دیگر حوصله ی دیدن آثار طولانی مدت را نداشته باشیم ، باید تمام نویسندگان کلاسیک جهان مثل شکسپیر ، استریندبرگ ، ایپسن و حتی مولیر و آثار کلاسیک یونان را کنار بگذاریم چون همه اینها قصه های بلند دارند و نمی توان این کارها را تقطیع و کوتاه کرد . خاطرات خوش من مربوط به دیدن این آثار است که از دیدن آن لذت برده ام . “

داریوش مودبیان : آموزش در تئاتر اولویت من است .

داریوش مودبیان از چهره های شاخص و شناخته شده ی تئاتر است که علاوه بر کارگردانی ، قلم رسایی در ترجمه و نوشتن آثار ادبی و تئاتری دارد . او که در این دوره از جشنواره با ” دوره های گلستان خوانی ” در بخش ” به علاوه فجر ” حضور داشته و در ادوار متفاوت جشنواره تئاتر فجر آثار بسیاری را دیده است ؛ در ابتدا با تاکید بر توسعه دادن بخش مرور تئاتر ایران درباره ی مزایای این بخش توضیحاتی داد : ” تا زمانی که اجراهای مستمر در جریان تئاتر داشته باشیم و در جشنواره ی تئاتر آن آثار را مرور کنیم ، در واقع به نوعی از تمامی کارهایی که در طول یک سال به روی صحنه رفته است ، نتیجه گیری کرده ایم . “

برای مودبیان همیشه بیش از هر موضوعی جنبه ی آموزش در تئاتر مهم بوده است . پیشنهاد او برای داشتن جشنواره ای پویا ، گردهمایی و گفت و گو در رابطه با آثار اجرا شده در جشنواره است . مودبیان در این رابطه توضیح داد : ” به نظر من جشنواره می تواند مکانی باشد که افراد در کنار هم جمع بشوند و راجع به کارهای یکدیگر گفتگو کنند . نشست های نقد و بررسی به ویژه برای آثار اجرا شده در شهرستان که ممکن است این امکان را نداشته باشند ، برگزار شود .”

او درباره تقویت بخش آموزشی در جشنواره تئاتر فجر اظهار داشت : ” جشنواره می تواند در سطوح مختلف آموزشی  – به صورت مستقیم یا غیرمستقیم ، به صورت کوتاه مدت و فشرده – تاثیرگذار باشد . حتی نمایش هایی که از فرنگ اجرا می شوند  ، به این خاطر است که ما می خواهیم بیاموزیم و با هم ارتباط داشته باشیم . کارهای آنها را ببینیم و فنون آنها را بفهمیم و کار خود را به بهترین شکل پیش ببریم .”

مودبیان در این رابطه ادامه داد : ” گروه ” تئاتر مردم ” که در بخش جنبی این دوره از جشنواره حضور داشته ، فعالیت خود را با هدف آموزش در تئاتر شروع کرده است . جوان هایی به این گروه پیوسته اند و زیر نظر کسانی مثل من و سرپرستی آقای نصیریان که تجربه بیشتری داریم ، یک گروه حرفه ای فعال در بخشی از تهران  با فضاهای فرهنگی محدود ، مشغول به کار هستند . “

در ادامه کارگردان نمایش ” یک روز پرماجرا برای آقای فالنتین ” خاطره ای از مراسم اختتامیه جشنواره تعریف کرد که با گذشت مدت زمان طولانی از آن دوران ، جالب و خواندنی است . مودبیان گفت : ” به خاطر می آورم ، پوشش ویدئویی مراسم اختتامیه هفتمین دوره جشنواره تئاتر فجر به من سپرده شد . در آن زمان اولین ویدئو پروژکشن به ایران آمده بوده و ما هنوز به آن تسلط نداشتیم ، من مهندسی را برای همکاری پیدا کردم و مجبور شدیم به غیر از دوربین های روی صحنه ، با ابزار دیگری کابل کشی کنیم و با این حال تصاویر به هم ریخته به نمایش در می آمد . “

او ادامه داد : ” واقعا برای من بسیار جالب بود که برای نخستین بار صحنه ای را روی پرده سن تئاتر شهر به صورت زنده ببینم که همزمان فردی که در مراسم سخنرانی می کند را ببینم و برای حاضرین در سالن هم نشان داده شود .  برای تماشاگران هم خیلی جالب بود و این اتفاق را برای نخستین بار می دیدند که مثلا شخصی که جایزه می گیرد ، تصویر او را روی صحنه می توانند ببینند . این برای من یک آموزش بود که بدانم چگونه باید این کار را انجام دهم . امیدوارم همه اتفاقاتی که در جشنواره می افتد باعث حرکت و جریانی مثبت برای تئاتر و یک سکوی پرتاب به سوی اجراهای مستمر و کاملا علمی و با شناخت کامل از تئاتر باشد. “

اصغر همت : جشنواره تئاتر فجر بدون هیچ مشورتی با خانه تئاتر برگزار می شود .

اصغر همت ، چهره ی شناخته شده ی بازیگری تئاتر و تلویزیون این روز ها مدیریت خانه تئاتر را بر عهده گرفته است و کارهای صنفی این قشر هنری را دنبال می کند . از این رو در گفت و گو با ما ترجیح داد تا بیش از هر چیز،دغدغه های خود را در رابطه با نحوه برگزاری جشنواره و آثار اجرا شده در آن مطرح کند . او در رابطه با نمایش هایی که باید در جشنواره تئاتر فجر به روی صحنه برود ، گفت : ” صحبت ما از سال های بسیار دور – از اوایل انقلاب – بر این بود که جشنواره تئاتر فجر باید برآیند اجراهای تئاتر در طول یک سال باشد ، که هیچ وقت این اتفاق رخ نداد . اگرچه در بعضی دوره ها ، استثناهایی خوشایند رخ داد ، ولی بعد از آن این مسئله پیگیری نشد . مدیر جشنواره تئاتر فجر در هر دوره تغییر می کند و هر کس سلیقه ی خاص خود را اعمال  می کند ، در واقع ما روند تبیین شده ای در مورد جشنواره تئاتر فجر نداریم . بنابراین سلیقه ی مدیر یا کسانی که در هر دوره ، مسئولیت به عهده آنها است ، اعمال می شود .”

مدیر عامل خانه تئاتر در رابطه با آثار اجرا شده در بخش مسابقه بین الملل جشنواره تئاتر افزود : ” متاسفانه به دلیل مشغله کاری ، نتوانستم همه نمایش ها را ببینم . اما چند اثری را که دیدم یا آنچه از دوستان در این باره شنیده ام ، به خصوص در بین آثار بخش بین الملل  ، می توان گفت که این آثار با شرایط تئاتر ما هم خوانی ندارد . دید کارشناسانه در امور تئاتر بین الملل ضعیف بوده است . باید بعد از جشنواره در نشست های کارشناسانه ای این موضوع را بررسی کرد ، باید بررسی کنیم که چه کارهایی را انتخاب کنیم و به جشنواره بیاوریم ؟! آیا قصدمان این است که نشان دهیم ما از تئاتر دنیا عقب هستیم و باید به سمتی برویم که خودمان را به آن برسانیم ؟! توانایی ما نسبت به بیشتر گارهایی که در این دوره از جشنواره دیدیم ، بیشتر است .”

وی همچنین افزود : ” ما نباید به هیچ وجه آثار ضعیف تر از حد خودمان را به بخش بین الملل دعوت کنیم . به  نظر من اگر بخواهیم تئاترمان را به سوی آثار اجرا شده سوق دهیم ، آسیب جدی برای تئاترمان رخ خواهد داد . این مسئله ای بود که امسال نه فقط نظر من بلکه نظر بسیاری از دوستانی است که کارشناسانه نگاه می کنند . باید بعد از جشنواره در یک بررسی همه جانبه و در یک شرایط کاملا تعاملی و دلسوزانه از دید مجریان جشنواره و منتقدین آنها به یک جمع بندی برسیم . چرا که جشنواره تئاتر فجر سمت و سوی تئاتر ما را مشخص می کند .”

اصغر همت در خصوص اهمیت اجرای نمایش هایی چون ” در اعماق ” که از کشور گرجستان اجرا شد ، توضیح داد : ” به نظر من نمایش ” در اعماق ” علی رغم پاره ای مشکل ، واجد یک سری از ارزش هایی است که می توان بر آن تکیه کرد . این گروه نمایشی یک متن مشخص را کار کردند و از کشوری آن را به روی صحنه بردند که صاحب پیشینه ی تئاتری در شکلی نزدیک به سلیقه ی تئاتری ما است .”

او با اشاره به اجرای نمایش ” شاخص ” از کشور فرانسه در این باره اضافه کرد : ” ما نباید سودای این را در سر داشته باشیم که بدون اینکه طی مراحل کرده باشیم ، خود را در شرایطی که کشورهای صاحب تئاتر هستند ، قرار دهیم . آثاری را که به جشنواره ما می آورند ، گوشه ای از این مشکل است ، چون من مطمئن هستم نمایش هایی که در این جشنواره اجرا می شوند ، وجه غالب تئاتر آن کشورها نیست . مثلا از فرانسه گروهی دعوت می شود که می خواهند کتاب خوانی را برای ما رواج دهند . در یک بررسی کلی به نظر می رسد این نمایش را برای جهان سوم و برای ما ساخته اند . جایی که می دانند کتاب خوانی آن در حداقل است و می خواهند نشان دهند چگونه وقتی کتاب می خوانیم ، کمتر مشکلات اجتماعی داریم . مشکل این جاست که بیان این نوع تئاتر ، بیانی نیست که تماشاگر عادی با آن ارتباط برقرار کند . “

وی در این رابطه ادامه داد :  “ما تئاتر را  فقط برای اهالی تئاتر اجرا نمی کنیم . تئاترهای انتخابی باید  راهی را به ما که هیچ ارتباطی با کشورهای خارج نداریم و در جریان اتفاقات روز تئاتری نیستیم ،  نشان دهد . جشنواره تئاتر فجر بهترین فرصت است که ما با آثار اساسی و کارگردان های بزرگ دنیا روبرو شویم . مسئولین جشنواره که برای دعوت از گروه های خارجی هزینه می کنند ، بهتر است از گروه های دست چندم برای حضور در ایران دعوت نکنند . این موضوع باید کاملا در محیطی دوستانه و تعاملی مورد بررسی قرار گیرد و افرادی که دلسوز تئاتر هستند با مسئولین مربوطه در مورد اینکه به چه صورت این گروه ها انتخاب می شوند ، گفت و گو کنند و به نتیجه برسند .”

اسم اساتید و بزرگان بسیاری در میان این اسامی خالی است که زحمات زیادی برای تئاتر کشورمان متحمل شده اند . عزیزانی که دیگر در میان ما نیستند ، اما یاد و خاطره شات هیچ وقت فراموش نخواهد شد . بی شک این حرکت نمادین سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر قابل تقدیر و ستایش است . هرچند که بعد از تماس با عده ای از این عزیزان متوجه شدیم که خود از اینکه عکس شان بر دیوار است با خبر نیستند ، اما بی شک وظیفه ی نسل جوان است که با هر بهانه ای ، نمادین و یا غیر نمادین یادی از این بزرگان کند و از تجربیاتشان استفاده نماید .

بخش اول این گزارش را می توانید در ……اینجا……. بخوانید .