نقدی بر”اعــــترافاتی درباره زنان” نوشـــــــته محـــــمد امــیر یار احمدی و به کارگردانی سهیل ملکی

نمایش هایی با سوژه زن و فمینیسم همواره مورد علاقه قشر زیادی از اهالی تئاتر بوده و هست به ویژه در میان جوانان ، چه در تأیید اندیشه های فمینیستی و چه در نقد آنها . این روزها دو نمایش به روی صحنه هستند : یکی ” انجمن بانوان مستقل ” با نگاهی انتقادی به فمینیسم و دیگری ” اعترافاتی درباره زنان ” با گوشه چشمی بر تأیید اندیشه های فمینیستی . بر هر دوی این نمایش ها ، صد البته فارغ از تأیید و یا تکذیب دیدگاهشان درباره فمینیسم ، نقدی نگاشته شده است که خواندن همزمان آنها به نظرمان ایده ای جالب و البته مؤثر آمد . برای خواندن نقدی بر نمایش ” انجمن بانوان مستقل” اینجا را کلیک کنید .

داستان کوتاه با نمایشنامه تفاوت دارد.

بهترین داستان های کوتاه ، اگر درست دراماتورژی نشوند*، با نمایشنامه هایی حتی معمولی ، غیر قابل قیاس هستند.

فاصله بعید یک نمایشنامه معمولی با یک داستان کوتاه ، حتی یک داستان کوتاه خوب ، فاصله ای است که تنها با دراماتورژی و آگاهی دراماتورژ از اصول تئاتر و نمایشنمه نویسی  ، قابل طی شدن است .

و این اصلی ترین ایرادی است که بر ” اعترافاتی درباره زنان” وارد است.

ما در این اثر ، با یک نمایشنامه مواجه نیستیم ، آنچه بر روی صحنه است ، یک داستان کوتاه نسبتا جذاب است که اساسا به نمایشنامه تبدیل نشده است ، یعنی قصه اش و ارکان اساسی آن یعنی زمان ، مکان و موقعیت اش به صورت همان داستان کوتاه باقی مانده و در واقع مسطح است . اگر بخواهم ساده بگویم تفاوت یک داستان کوتاه با یک نمایشنامه ، تفاوت یک نقاشی دو بعدی است با یک مجسمه.

و در این میان تلاش و ایده های حسین کیانی در طراحی صحنه و نور چندان کمکی به حل این مشکل و تبدیل آنچه روی صحنه در جریان است به تئاتر نمی کند ، چرا که ریشه یا همان نمایشنامه ، مشکل دارد و نور و دکور و افکت صوتی و چه و چه نمی تواند مشکلی چنین ریشه ای را برطرف کند حتی اگر به هنرمندانه ترین شکل طراحی شوند.

در کنار آنچه ذکر شد ، کارگردانی نیز کمکی به ” تئاتر” شدن “اعترافاتی درباره زنان” نمی کند .

زمان رخ دادن اتفاق ها روشن و واضح نیست ، مکان مشخص نیست و نخ منطقی میان روایت ها هم از لحاظ زمانی و هم از لحاظ مکانی غیر متصل است و اینها نه به معنای رو به رو شدن با روایتی لامکان و لازمان است ، بلکه از عدم احاطه به روایت و منطق آن سرچشمه می گیرد .

به عنوان مثال معلوم نیست پرسوناژ مرد در چه زمان و مکانی زندگی می کند و یا می کرده است ، از چه طبقه اجتماعی و در چه تاریخی است ، آکسسوار ، لهجه ها ، لباس ها و اکت ها گاهی تداعی کننده تهران دهه ی سی و چهل است و گاهی تداعی گر تهران امروز.

شخصیت پردازی ها نیز الکن است و از سطح تیپیکال بودن هم نازل تر ، چرا که تیپ ، تکلیفش با خودش روشن است و حتی اگر تغییری در رفتارش رخ دهد ، از منطقی بصری یا ذهنی برخوردار است . اما پرسوناژ های این اثر ، از آنجا که روایت الکن است و اساسا و به معنای واقعی کلمه نمایشنامه ای در کار نیست ، در خوشبینانه ترین حالت تیپ هایی هستند که گذشته و آینده مشخصی ندارند و فقط روی صحنه تئاتر اتود می زنند ، مثلا اتود یک سردبیر ، یک زن خانه دار سنتی ، یک زن امروزی و… آن هم اتود هایی که چندان موفق نیستند .

و نهایتا اینکه اثری با چنین روایت سا ه و مختصر وقتی حدود یک ساعت و نیم طول می کشد ، یعنی از یک نمایشنامه و در مرحله بعد از یک کارگردانی اصولی و مبتنی بر اصول اولیه تئاتر برخوردار نیست . اینکه ما در تئاتر نتوانیم مفاهیم بسیط را موجز و هنرمندانه بیان کنیم و دچار روده درازی ( چه در دیالوگ ها و چه در عناصر بصری) شویم ، یعنی تئاتر را نابود کرده ایم و شناختی به ویژه از ریتم نداریم.

“اعترافاتی درباره زنان” حتی در بیان شعارهای به ظاهر فمینیستی خود نیز موفق نیست ، چرا که فرم اش الکن و گیج کننده است و این به نظر من یعنی شکست در تمام ابعاد ، حتی اگر سالن نمایش هر شب از مخاطبین (دوستان و آشنایان و یا حتی مخاطبین حقیقی) پر و خالی شود .

المیرا نداف – نویسنده میهمان