نقدی بر نمایش “داستان جالب یک نویسنده” به کارگردانی سینا نورایی

روایت جالبی است که چخوف رفته بود و شده بود هنرجوی بازیگری کلاس های استانیسلاوسکی ! روزی ار روزها سر کلاس نشسته بودند که استانیسلاوسکی از هنرجویانش می خواهد هر یک اتودی بزنند این گونه : ابتدا یک واقعه و یا خاطره ی واقعی را تجسم کنند و بعد بیایند و اتود آن را بزنند . القصه ، چخوف می آید جلو که اتود مرگ پدرش را بزند و این خاطره را چنان دردناک و تلخ بازی می کند که همه را متاثر می کند و اشک و آه همه را در می آورد و خبر از طلوع ستاره ای در سپهر بازیگری می دهد و… استاد هم که احتمالا از این کشف خود بسیار شاد بوده ، نهایتا برای پدر چخوف تاسفی خورده و آمده که همه را به یک دقیقه سکوت دعوت کند که چخوف ماجرا را فاش می کند که “پدر من که زنده است ! “

***

اجرای مجدد نمایش “داستان جالب یک نویسنده” به نویسندگی امیرعلی ابراهیمی و کارگردانی سینا نورایی ، با شیوه جذاب ( به معنی جذب کننده ی مخاطب بیشتر ) این روزها در حال اجراست . شیوه ای که در ۱۰ شب اجرای آن ، هر شب یک بازیگر به روی صحنه می رود . یعنی یک نمایش با ۱۰ بازیگر ، ما هم شبی از شب ها به تماشای این نمایش نشستیم و اتفاقا در آن شب خود شخص نویسنده ی نمایشنامه ، بازیگر هم بود .

در اجرای قبلی این نمایش در سالن استاد مشایخی ، بازیگر فرزین محدث بود و شیوه کارگردانی نیز با آنچه در اجرای جدید “داستان جالب یک نویسنده” می بینیم متفاوت و نمایش هم بسیار جذاب تر بود .

در اجرای قدیم این اثر سینا نورایی به عنوان کارگردان ، بسیار هوشمندانه عمل کرد . او فضای نسبتا کوچک صحنه سالن استاد مشایخی را برای بازیگرش محدودتر کرده بود . یعنی بازیگر را در یک چهارضلعی فرضی محدود کرده بود ، این عمل مزایای بسیاری داشت : قصه را متمرکز می کرد ، یعنی علی رغم پرش های پرتعداد متن از حال به گذشته و آینده و از واقعیت به خیال ، اما کارگردان توانسته بود در حین عینی کردن این پرش ها ، به قصه و به ذهن مخاطب تمرکز ببخشد و پرده ای که تصاویر روی آن شکل می گرفت نیز به چشم مخاطب می آمد . حال آنکه در این اجرای جدید ما با صحنه ی نسبتا بزرگ ( حداقل بزرگتر از سالن قبلی ) مواجه هستیم و بازیگر تمام زوایا ، کنج ها ، اضلاع و نقاط واضح و کور صحنه را از قدم هایش بی نصیب نمی گذارد و نهایتا نمایش بدین گونه که توضیح داده شد ، چند پاره می شود ، گوشه ای برای خیال ها ، گوشه ای برای واقعیت ها ، گوشه ای برای آینده ، گوشه ای برای گذشته و لابد مرکز صحنه هم برای حال ! و پرده و تصاویرش هم اساسا جذابیت و جنبه کمدی اش را از دست داده است .

در اجرای قدیمی “داستان جالب یک نویسنده” تماشاچی وقتی وارد سالن می شد با بازیگر مواجه می شد که در همان چهارضلعی کوچک مشغول جارو زدن کاغذ های مچاله شده بود و ( شاید آوازی هم زیر لب می خواند . ) جارو کردنی که شبیه به عملی بیهوده یا از سر اجبار بود و در پایان که نویسنده را در حصار تیمارستان می بینیم ، ابتدای نمایش معنادار می شد . اما در این اجرای جدید ، ما به عنوان تماشاچی وارد یک بلک باکس خالی می شویم که تنها چند صندلی در میان صحنه وجود دارد و یک گیتاریست در گوشه ای از آن ، که با همان بی حالی و بی انگیزگی که شروع می کند تا پایان هم ادامه می دهد و اصلا و اساسا معلوم نیست ، چرا هست ؟! یعنی اگر این موسیقی پلی بک ( play back ) بود به کجای نمایش ایراد وارد می شد ؟! خلاصه اینکه صحنه خالی است و بازیگر وارد که می شود تو را به یاد جلسات ورک شاپ ( Workshop ) نویسندگی می اندازد و بدی ماجرا این است که تا پایان هم علی رغم تلاش متن و کارگردانی و حتی تلاش خود بازیگر ، ما در همان ورک شاپ باقی می مانیم و هیچ سیر و سلوک خیالی را تجربه نمی کنیم !

در اجرای قبلی این نمایش ، استفاده از تماشاچی برای فضاسازی و بازی گرفتن از تماشاچی و امثالهم در خدمت عینی کردن نمایشنامه ای سر تا سر ذهنی بود . یعنی اگر در ابتدا بازیگر از تماشاچی می خواست که چشم هایش را ببندد در واقع آغاز سفری خیالی بود و اگر در میانه از او می خواست که برگردد و پشت به صحنه بایستد و فضای تیمارستان را تخیل کند ، وقتی تماشاچی دوباره رو به صحنه می ایستاد لباس بازیگر عوض شده بود و در واقع گویی خیال تماشاچی عینی شده است . اما در این اجرای جدید همه این ها از تماشاچی خواسته می شود اما نهایتا هیچ اتفاقی نمی افتد . کارگردان گویی نمایش را رها کرده و به بازیگر سپرده است و بازیگر هم که …

اساسا شاید سینا نورایی نباید به امیرعلی ابرهیمی فرصت می داد تا نمایشنامه ای که خود نوشته است بازی کند .

چرا که ابراهیمی بازی نمی کند ، او دوباره شروع به نوشتن متن می کند ؛ کاری که یک بار انجام داده و خوب هم انجام داده است ؛ اما وقتی همان را بازی می کند ( نقش یک نویسنده را ) کار خراب می شود ؛ مثل اینکه برای نقش یک آشپز ، بازیگر نیاوریم بلکه آشپزی را روی صحنه بیاوریم !

و شاید بدشانسی ما بود که در شبی به تماشای مجدد نمایشی ( که از آن خاطره ای خوب داشتیم ) نشستیم که بازیگرش ، نویسنده آن هم بود .

البته این مسئله در اساس خالی از اشکال است . اما متن “داستان جالب یک نویسنده” یک شرح حال نویسی است که توسط نویسنده ، با خیال ( آن هم خیالاتی شخصی ) ترکیب شده است . یک خاطره است . یک واقعه و تجربه شخصی است و وقتی خود نویسنده آن احوالات را بازی می کند ؛ زیاده از حد به شیوه بازیگری استانیسلاوسکی نزدیک می شود ، می شود چخوفی که واقعا پدرش مرده باشد و او بخواهد خاطره را بازسازی کند . این کار را خراب می کند . زوایای بسیاری از نمایشنامه پنهان می ماند ؛ چرا که صاحب خاطره تحت تاثیر یادآوری مجدد آن ؛ به ویژه در نمایشنامه ای این چنین ، با چنین جهش های زمانی و جهش های میان خیال و واقعیت ( آن هم از نوع شخصی اش ) ، عنان کار از دستش خارج می شود و صد البته کارگردانی ناپذیر می گردد .

سینا نورایی در کارگردانی “داستان جالب یک نویسنده” در اجرای سالن استاد مشایخی خیلی خوب بود و در نتیجه فهم متن و شناخت تئاتر و انتخاب بازیگر مناسب توانسته بود اثری دیدنی و تاثیر گذار خلق کند . امیر علی ابراهیمی هم در نگارش این متن توانسته است تصویرگر حالات ، آمال و سرانجام یک نویسنده باشد ، گرچه متن اش بیش از حد تاثیر گرفته از بکت ( گونه ای بکت بازی البته ) است ، نیازمند کارگردانی دقیق و بازیگری حرفه ای ، است و به تنهایی برای خواننده نمایشنامه فاقد تاثیرگذاری لازم و کافی است .

اما قطعا نویسنده نباید بازیگر این اثر می شد و شاید اجراهای بعدی با سایر بازیگران دیدنی تر باشد ، شاید !

المیرا نداف – نویسنده مهمان