نمایشنامه ” افرا ” از آن دست نمایشنامه هایی است که در چند سال اخیر به خصوص در میان جوانان علاقه به اجرای آن زیاد شده است ؛ دلیل این موضوع را باید در بسیاری مسائل ریشه یابی کرد ، اما شاید بسیاری گمان کرده اند که می توان این نمایش دیالوگ محور را به راحتی کارگردانی کرد و بیشترین بار را روی دوش کلمات ( متن ) گذاشت .
حال آن که ” افرا ” نمایشنامه ای است که باید به خوبی توسط کارگردان درک گردد و کارگردان بتواند از لایه های سطحی آن به عمقش برود و در این سیر نیز دچار تعابیر بی ربط و شخصی درباره نمایشنامه نشود و برچسب های نچسب و بی ربط به آن نزند تا نهایتا بتواند نمایشی ساده ، قصه گو ، تاثیرگذار و البته منطبق بر زمانه خود اجرا کند .
در ” افرا ” به کارگردانی احسان جانمی مهم ترین اتفاقی که باید رخ می داده اما ما شاهدش نیستیم ، درک شیوه متناسب با این نمایشنامه برای تبدیلش یه یک اثر صحنه ای است . یعنی کارکردان ساده ترین روش را برگزیده است و مخاطب را در سطح دیالوگ های نمایشنامه نگاه می دارد در نتیجه شخصیت پردازی رخ نمی دهد و آشنایی ما با پرسوناژها و زمان و مکان قصه در سطحی ترین لایه می ماند . در واقع ، گویی دراماتورژی درستی در این اجرا صورت نگرفته است و اگر برخی بازی های پرتلاش بازیگران را کنار بگذاریم ، اساسا ما با یک نمایشنامه خوانی روبرو هستیم ؛ آن هم با شکلی از کارگردانی که حتی نحوه ورود آن به قصه نیز معیوب است و اگر تماشاچی نمایشنامه را نخوانده باشد و یا احیانا اجرای خوبی از آن ندیده باشد ، در این اجرا ، حداقل در نیمی از آن مواجه است با پازلی درهم که کارگردان وظیفه مرتب کردن آن را به تماشاچی وانهاده است .
و این بزرگترین اشکال کارگردانی احسان جانمی برای ” افرا ” است . که در نتیجه آن ، نمایش از ریتم می افتد و ذهن تماشاچی را به جای نمایش و قصه آن و احیانا پیامش ، بیشتر درگیر حل این پازل می کند ، که پرسوناژها را شناسایی کند ، جای هر یک را در قصه بیابد و تاثیرشان را روی قصه درک کنند .
پرسوناژ ها نیز همه مسطح و بی بعد و تقریبا شبیه هم هستند و چنانچه ما تفاوت ارزیاب و گروهبان و… را در اجرا نمی بینیم . البته در این بخش به علت آکسان گذاری های اشتباه در بیان و بدن ، به متن و به شخصیت پردازی آسیب جدی وارد آمده است که ایراد این بخش بیشتر متوجه کارگردان و عملکرد او است .
پرش پایانی نویسنده نیز در قصه ، چون فاقد هرگونه فضاسازی درست و یا ارجاع مناسب است و پیش از آن نیز مخاطب به درستی متوجه نشده که پایان اول نمایش را دیده است و حالا در حال تماشای پایان دوم است ؛ بنابراین پایان دوم ، متاسفانه فقط وصله ای ناجوری به تن نمایش است .
البته بازیگران تلاش زیادی کرده اند ؛ گرچه به علت ضعف در کارگردانی در حد تیپ باقی مانده اند ؛ ولی تیپیکال های خوبی هستند .
احسان جانمی برای اجرای ” افرا ” نیاز به تجربه بیشتر برای درک معنا و تبدیل نمایشنامه به اثر نمایشی دارد و این مرحله قبل از آن است که بررسی کنیم که درکش از نمایشنامه درست بوده است یا نه .
محمدجواد حبیبی – دپارتمان نقد تئاترفستیوال
