یادداشتی بر نمایش “کابوس هایی در مضرات دخانیات” به کارگردانی افسانه زمانی

از چخوف و گزیده گویی و ایجاز نوشته هایش گفتن ، قلم فرسایی است و آزار مخاطب ، که هرکس اندکی با او و آثارش آشنایی داشته باشد ؛ بی شک با این ویژگی بارز و منحصر به فرد آنها آشنایی دارد .

“در مضـار توتون” عنوان یک تک گویی یک پرده ای از چخوف است که تنها ۵ صفحه است و این یعنی یک انتخاب جسورانه برای هر کارگردانی برای به روی صحنه بردن . یک مونولوگ کوتاه اما عمیق . از این جهت که ما فقط با نیوخین ( تنها پرسوناژ نمایشنامه که چخوف این طور معرفی اش می کند : شوهری که زنش مدیره یک آموزشگاه موسیقی و پانسیون دخترانه است .) روبرو می شویم اما در واقع در ۵ صفحه ( و در یک پرده ) باید با همسر او ، فرزندانش ، و خواهرزن و پدر و مادرش آشنا شویم و نسبت به آنها شناخت دقیق پیدا کنیم .

چخوف در خلال کلماتی که گزیده و موجز در کنار هم چیده است ، خواننده اثرش را هم در طول و هم در عمق این نوشتار حرکت می دهد . اما در اجرای صحنه ای اگر کارگردان به همین کلمات اکتفا کند ، حاصل نه طول خواهد داشت و نه عمق و در نتیجه هیچ خواهد بود .

پس فرمی که کارگردان برای اجرای چنین متن به ظاهر ساده اما پیچیده ای انتخاب می کند بسیار مهم است . تکیه به توانایی های بازیگر و صرفا او را کارگردانی کردن ، ریسک بزرگی است و شاید چخوف نیز خود برای اجرای این نمایشنامه ، یک مونولوگ کلاسیک و صرفا متکی به بازیگر را انتخاب نمی کرد ، البته شاید .

اجرای افسانه زمانی از این نمایشنامه با عنوان “کابوس هایی در مضرات دخانیات” به گفته خودش و البته مصداقا یک اجرا به شیوه تئاتر اشیا (object theater) است و کارگردان علاوه بر کارگردانی کردن بازیگر ، اشیا و رابطه این دو با هم را نیز کارگردانی می کند .

انتخاب این گونه از تئاتر را شاید بتوان یافتن نقطه اپتیموم برای اجرای این نوشته ی چخوف دانست ، جایی بین اجرای مونولوگ صحنه ای و کلاسیک و اجراهای مدرن ، نقطه ای که نه دشواری اجرای کلاسیک را دارد و نه سهل انگاری و خراب کردن نمایشنامه با اجراهایی به اصطلاح مدرن و خلاقانه .

در واقع بهره بردن از اشیا و پرسوناژ قائل شدن برای آنها در اجرای “کابوس هایی در مضرات دخانیات”، متن ۵ صفحه ای و موجز چخوف را ساده ، روان و جذاب به روی صحنه می آورد و بدون اینکه تک گویی مورد نظر نویسنده را خراب کند ، یک اجرای جذاب صحنه ای خلق می کند که ایجاز دارد و مخاطب را در طول و عمق نمایشنامه حرکت می دهد ، پیام متن را می رساند و جذابیت بصری نیز ایجاد می کند و از یک مونولوگ خسته کننده ساده به یک مونولوگ خلاقانه و پسامدرن می رسد .

بازنویسی و حتی تغییر نام نمایشنامه نیز با فرم اجرای آن هم خوانی دارد . در واقع تئاتر اشیا گونه ای وهم و کابوس گونگی به اجرا می دهد و شاید انتخاب کلمه کابوس نیز در همین راستا بوده است .

و نهایتا اینکه بازی خوب و به جا و به اندازه فرزین محدث در نقش ایوان ایوانویچ نیوخین بر جذابیت این اجرا افزود و تماشاچی را تا پایان همراه نمایش کرد . محدث به خوبی پرسوناژ نیوخین را درک کرده و به خوبی از عهده ارتباط برقرار کردن با اشیا و پذیرفتن آنها به عنوان پرسوناژهایی مستقل برآمده است . در نتیجه در حفظ ریتم و چهارچوب و اشل نمایش سهم به سزایی به عهده داشته که آن را به خوبی اجرا نموده است .

“کابوس هایی در مضرات دخانیات” یک اثر جسورانه از یک نمایشنامه جسورانه است که خبر از ادراک سوژه توسط صاحب اثر (کارگردان) و انتخاب ابژه و فرم مناسب توسط او می دهد و نتیجه چنین الگوریتمی بی شک یک اثر قابل دیدن و قابل توجه می شود .

المیرا نداف – نویسنده مهمان