یادداشتی بر ” حکومت نظامی ” به کارگردانی تینو صالحی

در “حکومت نظامی” تکلیف مخاطب کاملا رو شن است و در شرایط و اوضاع و احوال تئاترهای امروز روز ، این امتیاز کمی نیست .

کاملا واضح و شفاف روی پوستر این نمایش نوشته شده است : ” برداشتی کاملا آزاد از نمایشنامه “حکومت نظامی” نوشته آلبر کامو ” . و اقتباس و برداشت آزاد و حتى برداشت کاملا آزاد از هیچ اثری نه ممنوع است و نه مذموم ، بلکه کافى است صادقانه صورت گیرد و به مخاطب دروغ نگوید .

در “حکومت نظامی” تینو صالحی همان ابتدای نمایش دو فرشته روی صحنه می‌آیند و اعلام می‌کنند که آنچه می‌بینیم کلیشه ای است از واقعیت‌ها و در واقع فرشتگان نقش کارگردان را بازی می کنند و نمایش را پیش مى برند و در فرم و محتوا به مخاطب نشان می‌دهند که با یک کلیشه صرف مواجه است یک اثر صد در صد تیپیکال چه در سوره و چه در ابژه.

البته نام این نمایش در ابتدا ” طاعون ” بود و بعد به ” حکومت نظامی ” تغییر کرد که علت این تغییر نام را در مصاحبه یا خبری نیافتم ؛ اما فکر می‌کنم بهتر بود در صورت امکان (!) نامه نمایش همان ” طاعون ” باقی می ماند تا صداقت اثر در برداشت کاملاً آزاد بودن تکمیل می‌شد و صد البته اینکه نام ” طاعون ” با آنچه تینو صالحی به روی صحنه آورده بیشتر هم خوانی دارد و به قول معروف حق مطلب را ادا می‌کند .

در مورد این برداشت آزاد از ” حکومت نظامی ” کامو نکته ی مهم دیگر این است که على رغم تلاش طراح و کارگردان برای استفاده از گروه فرم در قالب مردمان شهر و على رغم امروزی کردن سوژه ی سیاسی- اجتماعی نمایشنامه و على رغم گنجاندن شوخی های کلامی سیاسی- اجتماعی به روز و على رغم دوری از فضای رئال و میل به سمت فانتزی و… باز هم نمایش قصه گو است ؛ قصه ای که مبتنی است بر تراژدی های رایج در آثار کامو با خط روایی منطقی ، گر چه کلیشه ای اما جذاب و همراه با خرده پی رنگ های کار آمد .

این قصه اما به جای روایت شدن در شکل ‌های کلاسیک تراژدی ، توسط قالب ها و کلیشه‌های رایج فانتزی تعریف می‌شود : کلیشه فرشته های خوب و بعد ، کلیشه رنگ نارنجی برای مردمان شهر ، کلیشه رنگ سیاه برای آدم های بد ، کلیشه عشق های فانتزی و کلیشه بزرگترین دغدغه مردم : غذا ؛ آن هم در قالب آکسسوار خلاقانه و ساختار شکنانه یعنی استفاده از دیگ و ملاقه های بزرگ فلزی .

هنر تینو صالحی جدا از طراحی و ایده پردازی این نمایش ، توانایی حفظ و مدیریت تمام این ایده های پر خطر و پر ریسک ، آن هم با گروهی جوان و البته پر تعداد است .

آنچه از این طراحی خلاقانه و فانتزی حکومت نظامی مهم تر و جذاب تر به نظر مى رسد ، این است که شاید نمایش از لحاظ قصه گویى و سرعت پیشرفت ماجراها ریتمی کند داشته باشد اما از لحاظ بصری نه از ریتم می افتد و نه از چهارچوب مشخص شده بیرون می‌زند ؛ تکلیف روشن است : شهری طاعون زده ، مردمانی گرسنه و راه نجاتی که به هم نوع کشى و بعد به خود کشی می انجامد ؛ راه نجاتی که از صد بار طاعون تلخ تر است و کشنده تر.

بازیگران فرم ، راکورد های شان را على رغم دشواری و پیچیدگی های میزانسن ، حفظ می‌کنند و سایر بازیگران از حد تیپ های رایج پرسوناژهای خود، پا را فراتر نمی گذارند و در واقع کلیشه ها را حفظ می کنند .

شاخص ترین ایرادی که می توان به ” حکومت نظامی ” به کارگردانی تینو صالحی وارد دانست شخصیت دادن به بازیگران فرم است . این بازیگران هر یک پرسوناژ معینی در شهر خیالی نمایش دارند . پرسوناژ هایی که هر یک در اثر یک تصمیم اشتباه از جانب خودشان یا دیگران ، در طول نمایش می میرند اما باز با همان لباس ، همان اکت ها و در واقع با همان شخصیت روی صحنه ظاهر می‌شوند ؛ این عملکرد نه منطقی در داستان دارد و نه منطقی در فرم . اگر هیچ یک از بازیگران فرم شخصیت معینی نداشته باشند می شد که بارها کشته شوند ولی باز هم در قالب مردم آن شهر روی صحنه برگردند ؛ اما شیوه ” حکومت نظامی ” تینو صالحی تماشاچی را گیج می کنند و به منطق اثر آسیب می زند .

” حکومت نظامی ” یک اثر خلاقانه از گروهی جوان است ؛ از کارگردانی که جوان است و جویای نام اما در این جوانی و جویای نام بودن شرافت دارد و صداقت به خرج می‌دهد و حتى اگر یک نابازیگر به نام پژمان جمشیدی را برای پرسوناژى انتخاب کرده است ؛ شما می‌توانید بهترین بازی و استثنائی از کارنامه وحشتناک و در واقع افتضاح جمشیدی را در این نمایش ببینید ؛ اجرایی کنترل شده ، منطقی و دیدنى ؛ درست مثل کل اثر .

المیرا نداف – نویسنده میهمان