نقدی بر  “کمدی استشمامات” به کارگردانی میثم عبدی

انواع کمدی ، به طور ویژه گروتسک ، بیش از هر چیز مبتنی است بر فُرم و فُرم و فُرم .

فرم است که یک موقعیت را تبدیل به طنز می کند و فرم است که حتی شوخی های کلامی را به طنز بدل می کند و فرم است که تلخ خند ایجاد می کند و طنز را سیاه می کند و فرم است که جزء لاینفک و شرط لازم و کافی است برای آنچه ادعای “کمدی” بودن دارد و برای آنچه هدف اش ایجاد تلخ خند است . فرم ، گروتسک می سازد ، نه کلام و دیالوگ و سوژه .

“کمدی استشمامات” اثری است مبتنی بر کلام ، شوخی های کلامی سیاسی و جنسی ِ رده چندم و شوخی های تلویزیونی کلیشه ای و خسته کننده .

دیالوگی در فیلم “ورود آقایان ممنوع” به کارگردانی رامبد جوان است که مانی حقیقی روش جوک (یا همان لطیفه) گفتن را برای رضا عطاران توضیح می دهد : اینکه بیش ازاین که جوکی که تعریف می کنیم مهم باشد، چگونه گفتن آن مهم است و مخاطب را می خنداند .

همین توضیح ساده و همه فهم را اگر همه کمدین ها سرمشق خود قرار دهند گامی مهم در خنداندن و ” واقعاً ” خنداندن مخاطب بر می دارند .

اما در “کمدی استشمامات” و آثار پرتعداد دیگری از این دست نویسنده و کارگردان بیشتر در پی آن هستند که “چه بگوئیم” تا مخاطب بخندد نه اینکه “چگونه بگوئیم” .

حال آن که وقتی کمدی و به ویژه گروتسک مدنظر نویسنده یا کارگردان باشد ، این “چگونه گفتن” بسیار مهم است . در واقع ما نباید طنز را به زور کلمات و دیالوگ های اگزجره و گل درشت ، تلخ و سیاه کنیم بلکه باید موقعیت ، مخاطب را به سوی تلخ خند و تفکر راهی کند . حال آنکه در “کمدی استشمامات” ما فقط چند شوخی کلامی ، چند بازی با کلمات رایج در انواع نمایش های لاله زاری و امثالهم ، چند شوخی تکراری تلویزیونی که در سریال های آبکی تلویزیون پرتعدادند و چند شوخی سیاسی مثلا به روز شده و شوخی های جنسی خارج از حد و خارج از موضوع می بینیم ، مابقی شعار است و اکت ها و دیالوگ های اگزجره که مثلا مخاطب بعد از خنده ها ، کمی هم فکر کند ، حتی به زور !

در واقع گروتسک خنده و طنزی است که بر زمینه سیاه و تلخ رخ می دهد نه سیاهی و تلخی رخ داده بر زمینه طنز ؛ و ” کمدی استشمامات ” از نوع دوم است .

ایده اولیه برگرفته از “کرگدن ” یونسکو است که مایه ی ابزورد آن حذف شده و تبدیل شده است به ایده ای الکن ، اگزجره و شعاری .

و در این میان خوب است صاحبان این اثر ، چه نویسنده ، چه کارگردان و چه بازیگران که تپق های قابل اغماض دارند اما بازی چشمگیری نیز ندارند ، دل خوش به صدای خنده های مخاطبین نباشند و حداقل در خلوت خود به این بیندیشند که چرا همین مخاطبان اغلب انتلکتوئل ( یا به قول خود نمایش انتلکتوله !!! ) وقتی همین شوخی ها  در تلویزیون دیده می شوند ، آنها را به استهزا می گیرند و سطح پایین می انگارند ، اما به همان شوخی ها در این نمایش می خندند !؟

و دیگر اینکه ادعای “دوری از آتراکسیون و دوری از روشنفکر زدگی” ، خود ادعایی است که به تئاتر و به ویژه به کمدی آسیب می زند . اگر کمدی ، کمدی باشد ، با همه ابعاد کلاسیک و درستش ، دیگر نه آتراکسیون است و نه روشنفکر زده ، بلکه کمدی است و زبانی جهانی دارد ، مانند سایر انواع تئاتر و این ادعای صاحبان ” کمدی استشمامات” تنها راه گریزی است برای آنان از نقد و منتقد . که اگر بگوئیم آتراکسیون است بگویند آری ما تعمداً مایه هایی از آتراکسیون  در اثرمان قرار داده ایم تا مخاطب عام جذب شود و اگر بگوئیم اثرتان مدرن و روشنفکری است بگویند بله مایه هایی از روشنفکری و تئاتر مدرن در اثرمان گنجانده ایم تا مخاطب خاص (!!!) نیز جذب شود .

و اینها همه یعنی فرار از نقد .

حال آنکه اگر تئاتر ، تئاتر باشد و کمدی ، کمدی باشد همه راضی خواهند بود و لذت خواهند برد . چنان که مولیر بعد از سال ها هنوز همه را می خنداند و به فکر وا می دارد ، همه ی مخاطبان را ، هم عام و هم خاص (!!!!) .

المیرا نداف – نویسنده مهمان