یادداشتی بر نمایش ” بیضایی ” به نویسندگی و کارگردانی محمد مساوات

از آنجایی که سعی در مثبت اندیشی و مثبت نگری دارم ، ابتدا از همین زاویه به این نمایش می نگرم :

1. با وجود دیالوگ های سخت و طولانی و الزام به تند گویی دیالوگ ها ، بازیگران حتی یک تپق هم نزدند و این نشان از تمرین زیاد گروه و وسواس کارگردان روی این موضوع دارد .
2. با اغماض ، هماهنگی بازیگران در اجرای حرکات فرم خوب بود . (البته بجز یکی از بازیگران زن که کلا از ابتدا تا انتها در همه موارد با گروه ناهماهنگ بود .)
3. استفاده از سه سازه ای که طراحی شده بود و ترکیب هایی که با آن سه سازه ساخته می شد زیبا بود.

و تمام .

اما نقاط ضعف:

• اجازه بدهید از پوستر شروع کنیم ؛

کاملا بی محتوا ، بی روح ، نه جداب و نه معرف کار .

• در ابتدا که نور می آید با صحنه ای مواجه می شویم که کاملا عریان است. حتی راه پله های انتهایی صحنه و دیوارکناری که پر از طناب ها و لوله های متعدد است ، دیده می شود . خب تا پایان باید منتظر شویم تا ببینیم علت این عریانی چیست ؟ و کارگردان آیا می خواهد فضای بصری ایجاد کند یا اتمسفر صحنه وابسته به این عریانی است یا چه ؟ اما در پایان متوجه می شویم که هیچ کدام !!!

لا اقل می شد یک پارچه خیلی ساده ی مشکی جلوی پله ها و روی دیوارها با آن طناب ها و لوله های آویزان ، کشید ؛ که تمرکز زدایی نکنند و حیطه صحنه مشخص و تعریف شده باشد.

• نور پردازی کار هم در چند جا غلط و بی معنی بود . نورهای موضعی بعضا با تاخیر می آمد و بازیگران در چند جا خارج از نور بودند .
• به طور کلی در رابطه با موسیقی یک اثر نمایشی – در راستای انتقال مفاهیم مد نظر و تاثیر گذاری و همراه کردن تماشاچی – باید دانست که کجا از موسیقی استفاده کرد ، کجا استفاده نکرد ( و صحنه خالی از هر آوا و صدایی باشد و فقط آمبیانس شنیده شود ) و سوم اینکه از چه جنس صدا ، آوا و چه سبکی از موسیقی استفاده کرد .

که در این نمایش هر سه فاکتور غلط بودند . موسیقی و آوا ها نه زیبا بودند و نه به جا . سکوت ها هم به جا نبود . در مواردی کاملا بی ربط به نمایش و بی منطق . جاهایی که نیاز بود ، مثلا در حین بعضی از حرکات فرم ، موسیقی همراه صحنه باشد تا تماشاچی غرق در نمایش شود ، چنان سکوتی بر سالن حاکم بود که همه چیز را تحت الشعاع قرار می داد و حوصله تماشاچی سر می رفت . ( البته هم خوانی ها هماهنگ و بصورت مجزا زیبا بودند . )

• حرکات فرم آنقدر زیاد و زیاد و زیاد بود که تماشاچی را فرم زده می کرد . فرم اگر از پس منطق نباشد – منطقی که باید یک اثر نمایشی برای مخاطب خود تعریف کند – به هیچ کار نمی آید . طولانی ، بی ربط ، بعضا ناهماهنگ ، در سکوت ، بدون تصویر سازی و فضا سازی ( به جز یکی از صحنه های دیالوگ رستم که واقعا ترکیب بندی حرکات زیبا بود) و اکثرا بدون موسیقی که نداشتن موسیقی هم هیچ منطقی را دارا نبود .
• در این نمایش هیچ فضا سازی موثری و اتمسفر قابل تاملی از جانب کارگردان ایجاد نشده بود . اصلا تماشاچیان درگیر با نمایش نبودند . حدود دقایق ۵۰ ، ۶۰ و ۷۰ نگاهی به اطرافم انداختم تا تماشاچیان را رصد کنم ؛ برخی خواب ، برخی سرگرم با تبلت و گوشی و البته برخی هم به صحنه نگاه می کردند .
• یکی از مهم ترین عوامل جذابیت یک نمایش شخصیت پردازی است ، که در این نمایش اصلا رعایت نشده بود . هیچ تفاوتی بین شخصیت ها به جز قد ، وزن ، چهره و جنسیت وجود نداشت ( به جز ضحاک که متفاوت بود ، هم از شخصیت هایی که دیگران بازی می کردند و هم شخصیت هایی که خود بازیگر ضحاک در طول نمایش بازی می کرد) . حتی هر کدام از بازیگران در ۲ یا ۳ نقش خود هم تفاوتی نداشتند . ( هر بازیگر چند نقش را بازی می کرد . )
• باید گفت که میزانسن ها دقیق بودند ( البته در صحنه ای قرار بود با شعله ی آتش تصویری خلق شود ولی بازیگران هرچه تلاش کردند ، نشد . ) . به این دلیل این مورد در قسمت نکات مثبت ذکر نشد ، چرا که میزانسن ها فقط دقیق بودند . همین . وقتی میزانسن ، فرم ، موسیقی ، بازی و … در خدمت یک مقصود واحد نباشند ، چه فایده ؟!
• دیالوگ های عجیب و غریب و ثقیل که به نظر می آید فقط برای نشان دادن و قدرت نمایی نویسنده اند  و نه چیز دیگر . که البته در قدرت نمایی هم موفقیتی را در پی نداشتند .

• جالبتر از همه اسم این نمایش است ، بیضایی !!!!! که من در این رابطه دیگر هیچ نمی گویم …

در انتها دیدن این نمایش را به همه ی کارگردانان و نویسندگان و فرمالیست های جوان که در پی آموختن و ساختن هستند توصیه می کنم .

چرا که لقمان را گفتند : ادب از که آموختی ؟ گفت : از بی ادبان … و الخ .

محمد جواد حبیبی – نویسنده میهمان