یادداشتی بر نمایش ” فاوست به روایت شرق ” به کارگردانی مریم میر عابدی و مریم رها / هفدهمین جشنواره نمایش های آیین و سنتی

از زمانی که گوته ” فاوست ” را نوشته است تا به امروز روایت های مختلفی از این نمایشنامه در سراسر جهان به روی صحنه رفته است ، و در هفدهمین جشنواره نمایش های آیینی و سنتی شاهد معرفی ” فاوست ” به روایت شرقی بودیم .

” فاوست به روایت شرق ” با ترکیب آیین هایی از ایران همچون سیاه بازی و آیین های کشورهایی چون ژاپن و هند و همچنین وارد کردن مسائلی مذهبی همچون رستاخیز و اضافه کردن پرسوناژی مانند اسرافیل ( نام فرشته شیپورزن روز رستاخیز ) تلاش می کند نسخه ای نو از ” فاوست ” را روایت کند . ایده ای جالب و قابل تامل که می تواند هم مخاطب علاقمند به آیین های سنتی ایران را به سالن بکشاند ، هم آنان را که علاقمند به نمایشنامه های غربی هستند را ، که بیایند و ببینند که این بار ” فاوست ” با چه شمایلی به روی صحنه ظاهر شده است .

اما متاسفانه این ایده ی خلاقانه به دلیل عدم پرداخت مناسب داستان نمی تواند آن تاثیرگذاری لازم را بر مخاطب داشته باشد . ابتدای نمایش با رستاخیز آغاز می شود و بحث میان شیطان و اسرافیل را می بینیم که بالاخره شیطان باید روح فاوست را با خود ببرد یا نه و پس از آن ما برش هایی از زندگی فاوست را در دوران های مختلف زندگی اش و در نقاط جغرافیایی مختلف شاهد هستیم اما متاسفانه این برش ها به درستی در امتداد هم قرار نمی گیرند و تنها ما آیین های نمایشی کشورهای مختلفی همچون ایران ، هند و ژاپن را می بینیم بی آنکه پیوستگی آن قابل درک باشد . این برش ها همچون تکه های پازلی هستند که گویی نیازمند تکه های دیگری برای تکمیل شدند تا در نهایت برای ما یک پازل کامل را به نمایش درآورند .

همانطور که همه ی ما می دانیم سیاه بازی ایرانی معمولا شامل دو پرسوناژ ، ارباب و نوکر است که سرشار از لحظه های شاد و دیالوگ های طنز می باشد و می تواند مخاطب را بخنداند ، مسلما استفاده از سیاه بازی ایرانی که پایه آن بر اساس مضحکه است ، و ترکیب آن با مجالس زنانه و برخی آیین های هندو که در نمایش می بینیم موجب خندیدن مخاطب می شود اما بدون آنکه روندی منطقی داشته باشد و در قصه جای گیر شده باشد . تنها صحنه های طنزی هستند برای خوشمزه کردن داستان نه آنکه به سیر قصه گویی کمکی کنند و تکه های پازلی که در بالا گفته شد را کنار هم قرار دهند .

اینکه می گویم روند قصه گویی به درستی صورت نمی گیرد به دلیل سوال هایی است که بی پاسخ می مانند به طور مثال ما نمی فهمیم که چرا و چگونه فاوست از ژاپن سر در می آورد و چرا با آنکه فاوست مرتکب اعمال خطایی شده است و روح خود را به شیطان فروخته اما با این حال بخشیده می شود . اینکه تنها ناظر بحث میان شیطان و اسرافیل بر سر فاوست باشیم و فقط استدلال های شیطان را ببینیم بدون اینکه ردیه اسرافیل نشان داده شود ، نمی تواند موجب این نتیجه گیری شود که فاوست توبه کرده و بخشیده شده است . مخاطب تنها می تواند درباره آنچه که پیش رویش به نمایش در می آید ، نظر قطعی بدهد .

اگر به غیر از قصه بخواهیم به ابعاد دیگر نمایش همچون بازی بازیگران ، میزانسن و موسیقی بپردازیم ، می توان گفت به غیر از صحنه های اولیه نمایش که شاهد عدم هماهنگی میان بازیگران به ویژه در همسرایی ها بودیم ، بازیگران بازی های خوبی از خود ارائه دادند . با آنکه تعداد بازیگران بر روی صحنه نمایش زیاد بود اما با این حال در هم گره نمی خوردند البته کارگردانان نیز در طراحی میزانسن خوب عمل کرده اند و شاهدیم که در هیچ صحنه ای بازیگری ، دیگری را ماسکه نمی کند . موسیقی هم که متناسب با فضای نمایش و برگرفته از موسیقی سنتی ایرانی است و در مواقعی هم که داستان در ژاپن می گذرد شاهد اجرای موسیقی ژاپنی هستیم .

در نهایت اینکه اگر کارگردانان جوان ” فاوست به روایت شرق ” می توانستند تکه های روایی این ایده ی جالب و نو خود را به درستی به یکدیگر متصل کنند ، در آن صورت می توانستیم شاهد فاوست به روایت شرقی باشیم که علاوه بر آیین های نمایشی ایرانی ، آیین های ملل شرقی دیگری را نیز به خوبی به ما بشناساند .

فرهاد براهیمی والا – تئاتر فستیوال