دکتر مژگان جهان آرا که دکترای رشته تئوری دیزاین از ژاپن دارد ، در پنجمین سمینار بین المللی هفدهمین جشنواره نمایش های آیینی و سنتی مقاله ای با عنوان ” معرفی نمونه هایی از علم های به کار رفته در مراسم آیینی در آسیا  ” ارائه داد . خبرنگار تئاتر فستیوال به همین بهانه گفت وگویی را با وی انجام داده است که می توانید آن را در ادامه بخوانید . 

 در رابطه با مقاله ای که با عنوان ” معرفی نمونه هایی از علم های به کار رفته در مراسم آیینی در آسیا ” در سمینار ارائه دادید ، توضیح مختصری برای ما دهید .

صحبت من در رابطه با پژوهش هایی بود که چندین سال است در رابطه با علم هایی که در مراسم های آیینی کشورهای مختلف در آسیا وجود دارند ، انجام می دهم . که عمده آن ها راجع به نخل هایی بود که در شهرهایی مانند یزد ، به طور خاص روی آن کار کردم .  به دلیل این که دیزاین خوانده ام و تدریس می کنم ، تخصصم در حوزه فرم شناسی و شکل شناسی است و همچنین به دلیل سابقه تحصیلم در ژاپن و کار بر روی دیزاین آسیایی ” asian desigin  ” ، علاقه مند به اشکال و فرم هایی که در آیین ها استفاده می شود ، هستم . همچنین تحقیقی که در رابطه با درخت و درخت زندگی داشتم ، من را به نخل ها و علم هایی وصل کرد که معنای کاملا نزدیکی بهم دارند . این معانی در آیین ها و در استفاده های آیینی همگی جابه جا می شوند ، درخت ، زندگی ، قهرمان ، انسان ، خدا همگی جای هم هستند . این فرصت غنیمتی برای من بود که به چیزی که آنقدر برای من مهم و مشخص و پرمفهوم است ، در فرهنگمان بپردازم . چون من عضو انستیتو ” asian design ”  در ژاپن هستم و تحت نظر استاد بزرگی در آنجا هم تحصیل کرده ام و هم کار می کنم ، این فرصت برایم در این چند سال فراهم بوده که دوستان آسیایی دیگری در کشور هند ، تایلند ، سنگاپور ، تایوان ، چین و … داشته باشم و تمام این خطه آسیایی از ایران تا ژاپن را ببینم . چند سال پیش سمیناری با عنوان ” کوه های شناوری که این جهان را به جهان دیگر وصل می کنند ” داشتیم و همگی مان در آن ارائه ای از علم ها و مراسم آیینی کشورمان داشتیم . این فرصت ها برای من بوده تا در آسیا با این مقوله ها بیشتر آشنا شوم . این سمینار فرصت بسیار خوبی است که من حداقل این آیین ها را معرفی کنم چون بسیاری از آن ها غریبند ، بسیاری اصلا با آن آشنا نیستند و همچنین بسیاری از جوان ها اصلا نمی توانند حدس بزنند که چنین چیزهایی هم وجود دارد چون رفتن و دیدن آن برای هرکسی ممکن نیست . در واقع به قول آقای اردلان این نمونه ای از تاویل است . بررسی آن ها به طور ساده که مثلا بگوییم این علم است ، چند سانت است و چند نفر آن را می برند و به چه شکل است تنها گزارشی است که هر کسی می تواند آن را انجام دهد ولی وظیفه ما به عنوان محقق این است که به آن ها به نوعی از نظر معنایی یا از این نظر که این ها چیستند و چطور با زندگی عجین هستند ، بپردازیم . برای من بر اساس آموزشی که دیده ام ، این علم ها ربطی به مفهوم های کیهان شناسی ، آسمان و زمین ، قاب و درخت و دریا دارند و بنیادی وجود دارد که می تواند همه ی آن ها را در همه جای آسیا بهم مرتبط کند .

با توجه به این که مطالعات شما در زمینه فرم شناسی و اشکال مختلف این فرم ها در آیین های مختلف است ، در نقاط مختلف جهان چه شباهت هایی بین آیین های مختلف وجود دارد ؟

شباهت های زیادی وجود دارد ، البته به این دلیل که تجربه ی من به آسیا محدود بوده ، نمی توانم خیلی راجع به کل جهان نظر بدهم ، اما تقریبا می توان گفت ، آیین های جهان عموما مربوط به کشاورزی بودند . وابسته به آسمان و زمین ، آب و درخت و نیروهای مختلف در طبیعت ، زایش ، قدرت ، مرگ ، زندگی ، مفهوم هایی که بنیاد همه آیین های جهان را تشکیل می دهد ، بودند و ابرازات مختلف آن در منطقه های مختلف باعث شده است که نمود های مختلفی داشته باشند . برای همین اگر شما به عقب برگردید و این بنیادها را در آن ها پیدا کنید و کنار هم بگذارید ، می بینید که در خیلی از مناطق نمودهای یکسانی دارند حداقل می توانم بگویم در آسیا شاهد این اتفاق بوده ایم . با توجه به ذوق و سلیقه مردم و یا زبان و گرایش های مختلف ، این آیین ها تغییرات اندکی پیدا کرده اند . به نظر می آید پیدا کردن همانندی ، معنا و حسی مشترک به خصوص در این جهانی که در حال حاضر آنقدر متفرق است ، بسیار مفید باشد .

در منطقه آسیا ، آیین های ایران به کدام کشور نزدیک تر است ؟

ما آیین های مشترک زیای داریم . ایران تقریبا ابتدای آسیا و ژاپن انتهای آسیاست به همین دلیل این دو منطقه از هم خیلی فاصله دارند . ، در اوایل کارم ،  برای انجام مطالعاتی مجبور شدم این دو آیین را نزدیک هم قرار دهم و برای این کار در هند نیز مطالعاتی انجام دادم . برای مطالعه در گذشته ایران از مطالعات زرتشتی و منابع آن و همچنین از اوپانیشاد و ودای هند استفاده کردم که پایه مشترکی دارند . برای همین به نظر می آید هندی ها در آن بخش بسیار به فرهنگ ما نزدیک هستند یعنی فرهنگ هند و فرهنگ ایران و کشورهایی که دورتر هستند ، مانند کشورهای کره و ژاپن عموما وامدار فرهنگ چین و وابسته به آن  هستند . بنیادهای ما بیشتر شبیه به هندی ها و منطقه این طرف است اما جدای از بنیادها ، یک وابستگی وجود دارد و خیلی چیزهای مشترک در عموم جاها دیده می شود .

شما در چند دوره از این سمینارها شرکت داشتید ، از لحاظ کیفیت برگزاری ، چه در مدیریت و چه در کیفیت مقالات ارائه شده ، اگر این چند دوره را بخواهیم مقایسه کنیم ، دوره اخیر در چه جایگاهی قرار دارد ؟

من در کنار دوستان بودم و شاهد این بوده ام که چقدر تلاش می کنند تا هر سال این سمینار پربارتر برگزار شود و این طبیعی است که باید هر سال پرثمر تر شود . چون هر سال جهتش را پیدا می کند . به هر حال هر سمیناری هدف و ساختاری دارد که کم کم شکل می گیرد و به نظر می آید که با توجه به محدودیت ها و سختی های بسیار زیادی که ما داریم ، بسیار خوب عمل می کند . چیزی که در این سمینار برای من بسیار شاخص و ممتاز است و در عموم جاها به خصوص در ایران آن را نمی بینیم ، این است که این سمینارها تک بعدی نیست البته این خصوصیت آیین است ، آیین مانند یک جهان است و همه چیز را در خود جای می دهد ، برای همین من که طراح هستم با کسی که موزیسین است در کنار هم قرار می گیریم و همه ما درمورد آیین حرف می زنیم ، ممکن است تغییر لباس داشته باشیم و راجع به لباسمان صحبت کنیم . به نظر من این خصوصیت ، ممتازترین چیز سمینار است که توانسته این ها را در کنار هم قرار دهد . ممکن است گریزهایی وجود داشته باشد و گاهی آدم احساس کند که خیلی به هم مربوط نیستند ولی این هم طبیعی است . وقتی شما یک فکر بزرگ را پیاده می کنید ، کناره هایی هم دارد . در کنار هم جمع کردن همه متخصصان و افراد مختلفی که از کشورهای مختلفی آمده اند ، مستلزم زحمت بسیار و کار است ، چرا که آنها فرصت ندارند و وقتی با آنها صحبت می کنید می بینید خیلی از آنها برنامه شان حتی تا سه سال آینده پر است . به نظر من مسئولین برگزاری سمینار بسیار خوب عمل کرده و امیدوارم بتوانند بهتر هم پیش روند . همین که سمیناری در مورد مراسم آیینی وجود دارد ، خود باعث خوشبختی ست چرا که وقتی من به خیلی ها در دنیا می گویم تعجب می کنند و می گویند آیا واقعا شما چنین سمینار و فستیوال دارید ؟

با توجه به این که از کشورهای مختلف در این سمینار حضور داشتند ، برگزاری چنین سمینارهایی چقدر می تواند در تبادل فرهنگی بین ایران و سایر کشورها موثر باشد ؟

بسیار موثر است ، به این خاطر که متخصص ها را دعوت می کنند . ممکن است تعداد آدم هایی که اینجا هستند خیلی زیاد نباشد ولی افرادی هستند که اهل این کارند و این رفت و آمدها و تبادل بین آن ها مانند این می ماند که هر رفتی یک آمدی دارد ، ممکن است به یک نسبت نباشد ولی مطمئنا برای ما بسیار راهگشاست .