نقدی بر ” کمدی به شیوه فاصله گذاری ” به کارگردانی کاوه مهدوی

به بهانه ی نمایش آن در چهارمین جشنواره تئاتر شهر

یک نمایش ساده ، صادق و واقعی .

۱- ” کمدی به شیوه فاصله گذاری ” ساده است ، ساده یعنی به دور از پیچیدگی های غیر ضروری و زائد در فرم و محتوا .

علی رغم نام ِ نمایش که به احتمال زیاد تماشاچی عام تئاتر را با مفهوم واقعی اش روبرو نمی کند ، این نمایش و حتی نامش ساده هستند . عنوان ” کمدی ” که در نام نمایش آمده ، مخاطب عام را به سالن نمایش می کشاند ، حال چه معنای ادامه ی نام نمایش را بداند و چه فکر کند که ” … به شیوه فاصله گذاری ” بخشی از کمدی است و برای خنداندن مخاطب . مخاطب متخصص تئاتر هم که با شنیدن نام نمایش بی شک قلقلک می شود که به تماشایش بنشیند . و اینها یعنی نامی ســــــــاده برای جذب مخاطب .

خود نمایش نیز ساده است . ساده می خنداند ، به اندازه می خنداند ، قصه ای ساده تعریف می کند و ساده مخاطب را تحت تأثیر قرار می دهد و حتی ساده به او تلنگر می زند .

” کمدی به شیوه فاصله گذاری ” ساده است چرا که کارگردان و بازیگران برای عملی کردن شیوه فاصله گذاری دچار اصطلاحاً ” لقمه را دور سر گرداندن ” نشده اند و اصول ساده ی این شیوه را مشق کرده اند ، اجرای اصول اساسی ولی ساده ی شیوه فاصله گذاری برشت با سوژه ای ساده و اجتماعی و فرمی منطبق بر ابژه و البته همه فهم .

۲- ” کمدی به شیوه فاصله گذاری ” صادق است . از لحظه مواجه شدن مخاطب ( عام یا متخصص ) با نام این نمایش ، صداقت صاحب اثر بروز می یابد . این نمایش می توانست هر نام دهان پر کن ِ پر تمطراق دیگری داشته باشد ، نام هایی مبتذل و به ظاهر خنده دار ( برای اثبات کمدی بودن و مثلا برای جذب مخاطب عام ) تا نام هایی انتزاعی و عجیب و غریب ( برای مخاطبین شبه روشنفکر و خاص !!! و برای جذب آنها و البته ایجاد امکان فرارهای احتمالی صاحب اثر از انتقادهای محتمل آینده . ) .

اما نویسنده و کارگردان این اثر ، هوشمندانه و البته صادقانه نامی بر اثر خود می گذارد که هم مخاطب عام می تواند تصمیم بگیرد که به تماشای این نمایش بیاید یا نه ، بی آنکه متأثر و یا مرعوب نام اثر شود و هم مخاطب تخصصی تئاتر ، آگاهانه به تماشای اثری می رود که نامش ، شناسنامه ی آن می شود و البته محک ارزیابی آن ، بی آنکه راه گریزی از نقد برای صاحب اثر باقی بگذارد . صداقتی شجاعانه .

۳- ” کمدی به شیوه فاصله گذاری ” واقعی است . همان است که ادعا دارد و بر اساس اصولی که مدعی است ؛ بر صحنه تئاتر ، واقع می شود . برای مخلطب عام کمدی است ، می خنداند ، به اندازه شوخی می کند و در بعد اجتماعی بودنش ، پیام می دهد و تلنگر می زند و برای مخاطب تخصصی تئاتر ، تجربه ای است از یک اثر برشتی با شیوه ی فاصله گذاری . در واقع مخاطب تخصصی تئاتر می تواند ویژگی های این نمایش را لیست کند و به عنوان مشخصه های شیوه ی فاصله گذاری به خاطر بسپارد ، روشی که شاید صاحب این اثر نیز به کار برده باشد : یک قصه ساده و اجتماعی و برخاسته از جامعه ی خودمان و بعد اجرای نعل به نعل شیوه ی فاصله گذاری برشت . یک مشق موفق از روی دست برشت .

و اینها همه یعنی واقعی بودن .

” کمدی به شیوه فاصله گذاری ” در نامگذاری نیز مبتنی است بر شیوه ی فاصله گذاری و این دلچسب ترین ویژگی این اثر از کاوه مهدوی است .

گرچه شاید قصه کمی چِفت و بَست نداشت و باید پرداخت می شد ( که البته برای اجرای عمومی نمایش بی شک قصه پرداخت خواهد شد . ) ، اما استفاده ی درست و به موقع از موسیقی ، طراحی لباس و صحنه ی منطبق بر شیوه ی مورد استفاده و البته بازی خوب بازیگر اصلی ، معایب قصه را پوشش می داد و تماشاچی را تا پایان همراه می کرد . چرا که به گفته ی خود برشت ، در شیوه فاصله گذاری ( بیگانه سازی – verfremdung ) آنچه برای مخاطب روی می دهد به گونه ای است که او را تا پایان با نمایش همراه می کند : ” … اکنون دیگر تئاتر سعی ندارد مستش کند ، از توهم انباشته اش کند ، جهان را از یادش ببرد ، او را با مقدراتش سازش بدهد . اکنون تئاتر ، جهان را در اختیار او می گذارد تا او در این جهان دخالت کند . ” *

و اینها همه ی چیزی است که در ” کمدی به شیوه فاصله گذاری ” اثر کاوه مهدوی ، از نام گذاری تا قصه و اجرا ، به شکلی ” مشق گونه ” و البته موفق جریان دارد : ساده ، صادقانه و واقعی .

* ( درباره تئاتر / برتولت برشت / ترجمه فرامرز بهزاد – ص ۱۶۴ )

المیرا نداف – نویسنده میهمان