حدود ۲ هفته از پایان سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر می گذرد . جشنواره ای که با حاشیه ها و مشکلات و معضلات فراوانی همراه بود و انتقادهای بسیاری نیز به آن وارد بوده است . اما متاسفانه هنوز دبیر و مسئولین جشنواره نسبت به هیچ کدام از این انتقادها پاسخگو نبوده اند .

دکتر مسعود دلخواه ، بازیگر و کارگردان تئاتر و رئیس هیئت مدیره کانون کارگردانان خانه تئاتر که داوری جشنواره های بسیاری از جمله سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر را بر عهده داشته ، نسبت به بخش های مختلف جشنواره ی امسال نقدهایی داشته است . می توانید نتیجه گفتگوی خبرنگار تئاتر فستیوال در رابطه با سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر با ایشان را در ادامه بخوانید :

دکتر مسعود دلخواه با بیان اینکه انسان هر مسئولیتی را که قبول می کند و هر اقدامی را که به صورت عمومی انجام می دهد ، باید پاسخگوی نتایج آن باشد ، درباره مشکلات سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر گفت : من معتقدم یک انسان صادق و شجاع نباید از انتقاد بترسد و از اینکه بگوید اشتباه کرده ام هم نباید ابایی داشته باشد . ما در جشنواره تئاتر فجر امسال با مشکلاتی روبرو بوده ایم که بر کسی پوشیده نیست ، از جمله ی این مشکلات ، پوستر جشنواره بود که موجی از انتقادها را به همراه داشت . در اینجا اعلام می کنم که من خیلی دلسوزانه و دوستانه پیغامی برای همکار عزیز ، دکتر مهندس پور فرستادم مبنی بر اینکه چون موجی از انتقاد و اعتراض در رابطه با پوستر به راه افتاده ، صلاح است هر چه سریعتر پوستر دومی طراحی شود . پیشنهاد دادم حتی اگر شما پوستر اول را به عنوان سلیقه دبیر یا دبیرخانه کنار نگذارید ، به احترام جمعی از تئاتری ها که به این پوستر معترض هستند ، پوستر دومی با طراحی متفاوتی داشته باشید که جدیتی در آن دیده شود . اما متاسفانه بهر دلیلی که من نمی دانم ، این پیشنهاد مورد توجه قرار نگرفت ؛ چون نتیجه ای از این پیشنهاد ندیدم .

او در ادامه اضافه کرد : بعضی از مسائل هست که ما چه موافق دبیر جشنواره باشیم چه مخالفش ، همه در مورد آن اشتراک مشایی دارند ، پوستر جشنواره یکی از آن ها بود و دیدیم که درصد بسیار کمی از این پوستر حمایت کردند . ولی من در آن زمان معتقد بودم که پوستر نباید محور اصلی بحث های تئاتر ما بشود . می تواند به عنوان یکی از مسائل حاشیه ای مطرح شود و از آن بگذریم و به مسائل اصلی تری برسیم .

کارگردان نمایش “مفیستو” با اشاره به حذف نمایش “روز عقیم” از جدول جشنواره سی و ششم ، در این رابطه اظهار کرد : من صریحا اعلام می کنم که همگان از همه ی حقایق در این رابطه باخبر نبوده اند و نیستند و فکر می کنم اینکه مهندس شفیعی مسئولیت این اتفاق را به گردن گرفتند ، از بزرگواری ایشان بود . یعنی ایشان پا پیش گذاشتند و بزرگوارانه این مسئولیت را بر عهده گرفتند ، در حالی که حقیقتا تقصیری گردن ایشان نبود .

دکتر دلخواه در این رابطه ادامه داد : در عین حال خیلی ها ادعا می کردند که دبیر جشنواره باید پاسخگوی این مسئله باشد . من در اینجا اعلام می کنم که این موضوع خارج از اختیارات دبیر جشنواره هم بود . ما باید این مسائل را درک کنیم و شرایط را بسنجیم و به همین دلیل بود که من در پیامی تئاتری ها را به همدلی و همگرایی دعوت کردم . نه به خاطر اینکه انتقاد نکنیم یا از مسائل و مشکلات پیش آمده چشم پوشی کنیم ، بلکه به خاطر در نظر گرفتن منافع مهم و دراز مدت تئاتر در برابر منافع گروهی و شخصی . این نظر من بوده و همواره هم هست که منافع جمعی بر منافع فردی و گروهی و جناحی ارجحیت دارد .

رئیس هیئت مدیره کانون کارگردانان خانه تئاتر با اشاره به سوالی در زمینه حمایت از نمایش “روز عقیم” و مدیر کل اداره هنرهای نمایشی گفت : بعضی ها ممکن است انتقاد کنند ؛ کما اینکه برایشان سوال پیش آمده است که شما به عنوان هیئت مدیره کانون کارگردانان خانه تئاتر که در آن مقطع از حسین کیانی حمایت کردید و این پرسش را مطرح کردید که برای چنین اتفاقی چه کسی پاسخگو است ، چطور حالا از آقای مهندس شفیعی حمایت می کنید ؟! من می خواهم بگویم که اتفاقا کار درست همین است . نه اینکه ما جریانی را به طور کامل رد یا به طور کلی قبول کنیم . من اگر بخواهم به عنوان یک انسان مستقل یا جمعی که می خواهد استقلال داشته باشد و وابسته به هیچ گرایش خاص سیاسی و جناحی و حتی باند هنری نباشد ، به درستی قضاوت کنم ، ممکن است از یک نفر پاسخگویی بخواهم ولی در مقامی که هست از او حمایت کنم .

وی اضافه کرد : من در اینجا اصلا تناقضی نمی بینم ، می گویم مدیریت محترم مرکز هنرهای نمایشی بدون شک باید پاسخگوی اتفاقی که در جشنواره افتاده ، باشد ، اما ده ها کار دیگر از ایشان می بینم که بسیار قابل تقدیر و حمایت است . پس می گویم ایشان در نهایت یک شخص درستکار ، صادق و با سابقه ی کاری شفاف هستند . هیچکس که پیغمبر نیست ، همه اشتباه می کنند . مشکل ما این است که به محض اینکه  تصمیم می گیریم از کسی انتقاد کنیم ، می خواهیم سر به تنش نباشد و به نظر من این اشتباه است .

این مدرس تئاتر با بیان اینکه حدود ۱۵ سال است که با آقای فرهاد مهندس پور همکار است و ممکن است در دانشگاه یا خارج دانشگاه با همدیگر همکاری کنند ، درباره انتقاد از او به عنوان دبیر سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر تصریح کرد : من هر چیزی راجع به ایشان بگویم ممکن است به زعم بعضی انتقاد باشد و به زعم بعضی دفاع کردن ، بنابراین فکر می کنم در صورت لزوم ایشان به خوبی می توانند از خودشان دفاع کنند . ولی من وقتی راجع به جشنواره ، دبیر آن ، روندی که طی کرده ، نتایج آن ، اختتامیه جشنواره و … صحبت می کنم ، اصلا در نظر نمی گیرم که دبیرش دوست یا همکار من است یا نیست ، قطعا این انتقادها هر کس دیگری هم که دبیر باشد ، قابل طرح است .

در همین راستا دکتر مسعود دلخواه در مورد ایراداتی که به جشنواره امسال وارد بود ، اظهار کرد : من انتظار داشتم جشنواره نظم بهتری داشته باشد و در اختتامیه از هنرمندان شاخص دعوت شود . به نظر من اختتامیه امسال یکی از ضعیف ترین اختتامیه هایی بود که تا امروز جشنواره تئاتر فجر به خودش دیده است . اصلا فضای خوبی نبود و در مورد آن تابلوی بزرگی که کنار میکروفون گذاشته بودند که روی آن نوشته بود ، جشن گفت و گو تئاتر ، باید بگویم که نه جشن بود و نه گفت و گو .

داور بخش بین الملل جشنواره ی تئاتر فجر در دوره سی و پنجم ، در رابطه با آثار بخش بین الملل این دوره از جشنواره گفت : نمی توانم بگویم که همه ی کارها ضعیف بودند ، من یکی ، دو تا از کارها را دوست داشتم که یکی از آن ها نمایش “هملت” بود . اثری عالی نبود ولی نسبتا نمایش مدرن و خوبی بود . ولی کارهای دیگر که من تعدادی از آن ها را ندیده ام ، نشان از این می داد که اتفاق مهمی در بخش بین الملل نیفتاده است . در حالی که دو سال پیش وقتی توماس اوستر مایر “هملت” را در جشنواره اجرا کرد ، برای تئاتر ما یک اتفاق بود و آن اتفاق به یاد همه مانده و تاثیرش را روی تئاتر ما گذاشته و خیلی باارزش بود .

وی با بیان اینکه علی رغم اینکه آوردن چنین نمایش هایی به جشنواره هزینه ی بالایی دارد ، ولی حقیقتا می ارزد ، در رابطه با اصلاح بخش بین الملل جشنواره گفت : من شخصا ترجیحم این است و فکر می کنم خیلی از هنرمندان دیگر هم با من هم عقیده باشند ، که به جای اینکه ما بخواهیم ۱۵۰ نمایش در جشنواره فجر داشته باشیم ، آن را تبدیل به ۵۰ یا ۶۰ نمایش کنیم و به جای اینکه ۱۵تا ۲۰ نمایش خارجی ضعیف و آماتور بیاوریم ، ۳ تا ۵ نمایش فوق العاده و عالی بیاوریم . به نظر من پرداختن به کیفیت به جای کمیت سیاست خیلی بهتری است .

دکتر دلخواه همچنین در مورد تقویت فرهنگ تماشاگران تئاتر ، اظهار کرد : ما نباید برای هر کاری بایستیم و دست بزنیم ، باید استثنا قائل شویم . ایستادن و دست زدن وجه ی دیگری به بازیگرها و آن نمایش می دهد که همه ی نمایش ها شایسته آن نیستند . از طرفی نمی شود وقتی همه بلند شدند ، شما بلند نشوید چون به نظر خیلی توهین آمیز می آید . این ها عادت های فرهنگی است که متاسفانه به خاطر پایین بودن سطح فرهنگِ هنری در سال های گذشته پیش آمده که هر کاری دیدیم ، بلند شویم و بایستیم . چرا باید بلند شویم و بایستیم ؟! حالا اگر نمایشی معمولی بود ، بلند می شویم و می ایستیم و اگر نمایشی عالی بود ، چه کار می کنیم ؟! به هوا بپریم ؟! به همین دلیل فرهنگ تئاتری ما نیاز به تقویت جدی دارد .

این بازیگر و کارگردان با سابقه ی تئاتر با بیان اینکه نباید از انتقاد کردن بترسیم ، در مورد مقوله ی انتقاد گفت : انتقاد کردن ما نباید به معنای حذف باشد ؛ اما در کارنامه ی هر کدام از ما باید مشخص باشد که آیا در مسئولیت هایی که پذیرفته ایم ، موفق بوده ایم یا نه . آن زمان است که می توانیم قدم های بعدی را با اشتباه کم تر ، با دقت بیشتر در انتخاب افراد و مسئولیت هایشان برداریم . انتقاد صرفا به خاطر انتقاد معنی نمی دهد . ما انتقاد می کنیم ، اعتراض می کنیم ، تحلیل می کنیم و همه چیز را به نقد و ارزیابی می کشیم تا بتوانیم بهتر راه برویم و بهتر به جلو گام برداریم و گرنه منظور تخطئه کردن کسی نیست . به نظر من خیلی خوب می شد که درباره تمامی مواردی که در جشنواره امسال به آن ها انتقاد شده ، بحث و گفت و گو شود . بهترین راه حل ها برای آینده می تواند از دل همین گفت و گو ها پیدا شود .

دکتر دلخواه با اشاره به اینکه جشنواره فجر امسال دارای حسن ها و ضعف هایی بوده ، بیان کرد : ضمن انتقاد از خیلی از موارد جشنواره ، باید بخش های مثبتش را هم ببینیم . اولین بار بود که نمایش های بخش مرور ، دچار بازبینی دوباره نشدند . فرض کنید نمایشی که ۳۰ شب اجرا شده را عینا به جشنواره می برید و شب قبل اجرای جشنواره بازبین هایی می آیند که با بازبین های اولیه که برای اجرای عموم آمده بودند ، فرق دارند و ممکن است نظرهایی بدهند که قبلا اصلا چنین ایرادهایی گرفته نشده است . متاسفانه در دوره های قبل چنین چیزی را داشتیم . به نظر من یکی از کارهای مثبتی که در جشنواره ی امسال اتفاق افتاد ، این بود که هیچکدام از نمایش های بخش مرور دوباره بازبینی نشدند و فکر می کنم این اتفاق از طریق دبیر جشنواره بود که اعلام کرد نباید نمایش ها بازبینی شوند . به هر حال این بخش مثبت بود ؛ اما به نظر من این که آیا حقیقتا جشنواره امسال ، اداره کنندگان و دبیر آن ؛ موفق بوده اند یا نه ، باید نشست پرسش و پاسخی گذاشته شود که آن ها هم حرف هایشان را بزنند ، مشکلات شان را بگویند و دوستانی هم که انتقاد دارند ، انتقادهایشان را مطرح کنند ، آنجا است که می شود قضاوت کرد . من فکر می کنم تا زمانی که یک جانبه به قاضی می رویم ، نمی توانیم نتیجه ی کاملی بگیریم .

وی در پاسخ به سوال خبرنگار تئاتر فستیوال مبنی بر اینکه اگر دبیر و مسئولین جشنواره حاضر به پاسخگویی نباشند ، تکلیف چیست ، گفت : مثل این می ماند که به دادگاه می روید و طرف تان غایب است ، آن وقت قاضی حکم به نفع شما می دهد . شکی در این نیست که ما باید نقاط ضعف و قوت هر رویداد فرهنگی و هنری را مطرح کنیم ، حالا چه مسئولین این رویدادها بخواهند پاسخگو باشند، چه نخواهند . جامعه ی هنری و فرهنگی ایحاب می کند ، رویدادهایی را که در آن ها شرکت می کنیم ، مورد نقد و بررسی قرار دهیم . این مصاحبه خودش یکی از کارهایی است که از طریق آن می توانید ارزیابی کنید ، نظر دیگران را می خواهید تا به قضاوت کامل تری برسید . من ایرادی در این گفت و گوها حتی اگر یک طرفه باشد ، نمی بینم ولی چه بهتر می بود اگر این گفت و گوها می توانست دو طرفه باشد .

رئیس هیئت مدیره کانون کارگردانان خانه تئاتر با بیان اینکه جشنواره تئاتر فجر دچار کاستی هایی است که طی این سال ها برطرف نشده است ، در مورد مهم ترین مشکل جشنواره تئاتر فجر اظهار کرد : یکی از مهم ترین مشکلات جشنواره تئاتر فجر و بسیاری دیگر از جشنواره های ما چه در حوزه ی تئاتر ، موسیقی و… نداشتن چشم انداز است . یعنی اگر از هنرمندان بپرسید که آیا می دانید چشم انداز جشنواره فجر چیست ، پاسخی نخواهید شنید . همچنین اگر از مسئولین هم بپرسید که چشم انداز جشنواره فجر چیست و به کجا می خواهید برسید ، مطمئن باشید آن ها هم پاسخی نخواهند داشت . در نتیجه ، ممکن است که در مصوبات شورای انقلاب فرهنگی ، برای فرهنگ و هنر چشم انداز تعریف شده باشد اما به طور خاص برای جشنواره ای مانند جشنواره ی بین المللی تئاتر فجر نمی دانیم به کجا می خواهیم برسیم که برنامه ریزی مان در آن جهت باشد .

وی ادامه داد : وقتی هدف نهایی و چشم اندازتان معلوم نیست و مبهم است ، ممکن است بیراهه بروید چون نمی دانید به کجا می خواهید بروید و این اتفاقی است که با تغییر مدیریت ها تشدید می شود . من معتقدم اگر مدیری ، فرقی نمی کند چه در حوزه ی تئاتر و چه در حوزه های دیگر ، موفق بود ، حتی اگر دولت ها هم عوض شوند ، آن مدیر موفق باید حضور داشته باشد و از او استفاده شود و اگر مدیری در عمل نشان داد که ناموفق است ، باید خیلی راحت با یک فرد صلاحیت دارتر و شایسته تر جایگزین شود ؛ منتها نداشتن برنامه که علتش نداشتن چشم انداز و معلوم نبودن هدف نهایی جشنواره است ، باعث می شود که ما مدام هر سال درجا بزنیم .

این کارگردان و مدرس تئاتر با بیان اینکه اگر کمی از بالا به وضعیت تئاتر نگاه کنیم ، متوجه بسیاری از مشکلات و نابسامانی ها چه در تهران و چه در شهرستان ها می شویم ، گفت : ما مشکلاتی داریم در رابطه با تئاتر خصوصی و دولتی ، بودجه و کیفیت برخی آثار ، در رابطه با اینکه هر کسی می تواند بیاید و کارگردان شود ، در رابطه با اینکه هنوز یک آرشیو درست از پوسترها و فیلم های تئاترمان نداریم ، در رابطه با نداشتن آرشیو لباس و انبار دکور که در نتیجه اجرای هر نمایش ، ضرر مالی ای به وجود می آید ، اینکه مجبورید لباس های نمایش را بدهید برود یا دکورتان را هر چقدر برایش خرج شده باشد ، ممکن است ده ها ملیون برایش هزینه کرده باشید را به قیمت بسیار ارزان بدهید برود یا بگذارید تا نابود شود ؛ ما مشکلات مان کم نیست . در شهرستان ها داستان دردناک تر است . اما معتقدم که راه حل این مسائل به تنهایی از طریق یک کانون صنفی یا وزارت ارشاد و مرکز هنرهای نمایشی یا هنرمندان مستقل و یا باندها و تیم هایی که برای خودشان تشکیل داده اند ، حل نمی شود .

وی در رابطه با حل مشکلات تئاتر کشور توضیح داد : به نظر من راه حل اساسی برای حل معضلات تئاترمان ، که بخواهیم به تدریج آن را درمان کنیم ، از هماهنگی و تقویت همکاری بین بخش دولتی و بخش خصوصی و بخش صنفی اتفاق می افتد یعنی هنرمندان و صنف تئاتر در کنار هماهنگی با بخش دولتی و بخش خصوصی شاید بتوانند به کمک هم به تدریج مسائلی را حل کنند . ضمن اینکه نهادهایی مثل شهرداری ها ، آموزش و پرورش ، وزارت علوم ، صدا و سیما ( البته ما دیگر از خیر صدا و سیما گذشته ایم ، متاسفانه هیچ احساس مسئولیت جدی ای در رابطه با تئاتر از سوی صدا و سیما ندیده ایم در حالی که می تواند نقش زیادی در ارتقاء فرهنگ تئاتری داشته باشد ) می توانند همکاری کنند .

دکتر مسعود دلخواه در پایان گفت : من فکر می کنم اگر این خواست به طور جدی به وجود بیاید و این باور در مسئولین بالادستی شکل بگیرد که تئاتر چیز خوبی است ، تئاتر می تواند فرهنگ عمومی را ارتقا دهد ، تئاتر می تواند سرگرمی سالم برای بچه ها ، جوان ها و همه ی مردم باشد ، تئاتر می تواند آموزنده باشد ، تئاتر می تواند لذت بخش باشد ، تئاتر می تواند ذهن را نسبت به مشکلات اجتماعی ، مسائل تاریخی باز کند ، تئاتر می تواند آگاهی دهنده باشد ، آن وقت راه حل های حمایت از تئاتر هم خود به خود پیدا می شود . مسئله این است که به نظر من هنوز این باور ضعیف است . این اتفاق به تدریج می افتد و راه آن گفت و گو است . برای همین ما یک سری میزگردها و نشست هایی در کانون کارگردانان خانه تئاتر آغاز کرده ایم که از اواخر بهمن ماه شروع می شود و اولین نشست مان هم در رابطه با تئاتر دولتی و تئاتر خصوصی است که سعی کرده ایم سه ، چهار نفر با دیدگاه های مختلف دور هم بنشینند و نماینده های بخش های مختلف تئاتر نیز حضور داشته باشند . فکر می کنم اگر این گونه نشست ها و میزگردها ادامه پیدا کند و کسی نخواهد زیرآب کسی را بزند ، بلکه انتقاد کند و ایراد بگیرد (من می توانم از برادرم انتقاد کنم ، من می توانم از همکارم ، هم دانشگاهیم ، دوستم به خاطر بهتر شدنش و بهتر شدن اوضاع، انتقاد کنم ) می تواند اتفاق های خوبی بیفتد . بنابراین اگر از انتقاد کردن و انتقاد شدن نترسیم ، اگر از ابراز این که ما در جاهایی ، اشتباه داشته ایم ، وحشت نداشته باشیم ، آن وقت راه برای مسیر درست تر پیدا می شود .