نمایش الی و رویاهایش برای رده سنی نوجوان به کارگردانی مرتضی سعیدیان و بهرام بهبهانی از ۲ شهریور ماه در تالار هنر به روی صحنه رفته است. به همین بهانه خبرنگار تئاتر فستیوال گفت و گویی را با مرتضی سعیدیان یکی از کارگردان های این نمایش ترتیب داده است که می توانید آن را در ادامه مشاهده نمایید.

چه شد که کار برای کودکان را انتخاب کردید و تجربه کاری شما در تئاتر کودک به چه زمانی برمی گردد ؟

تخصص من کارگردانی تئاتر است و هیچوقت خود را مقید و محدود نکرده ام که مثلاً تئاتر کودک و یا بزرگسال کار کنم . ملاک من برای انتخاب متنی که بخواهم روی آن کار کنم این است که متنی باشد که دغدغه ای در آن پیدا کنم و حرفی برای گفتن داشته باشد . حال یک متن می تواند هملت باشد دیگری خانه عروسک و یا متن الی و رویاهایش . این باعث علاقه مندی من به سمت کار کردن است ، حالا هر کاری که باشد ولی از آنجایی که رشته لیسانس من عروسکی بوده این باعث شد که اجراهایی برای کودکان داشته باشم و هممین طور کلاس هایی که در آموزش پرورش ، در مدارس برای بچه ها می گذاشتم ، باعث شد بیشتر به سمت کودک بروم و آنها را بشناسم و دوست داشته باشم برایشان کاری را اجرا کنم به همین دلیل موضوع پایان نامه فوق لیسانسم را پرفورمس برای کودکان انتخاب کردم و دیدم که مقوله خیلی مهمی است که در جامعه ما به آن پرداخته نمی شود و یا اینکه خیلی سطحی از کنار آن می گذرند . سینمای کودک ما ضعیف است و چندین سال است که ما کار کودک خوب نداریم ، در تئاتر کودک هم همین گونه است . به همین خاطر تصمیم گرفتم که به تئاتر کودک کمی جدی تر نگاه کنم و با اساس بیشتر بر روی مسائل روحی روانی کودک کار کنم و به این ترتیب باعث رشد و پرورش ذهن و روح آنها شوم و صرفا یک کار سرگرم کننده را انجام ندهم . این بود که من این متن را انتخاب کردم ، متن “پا گذاشتن در شکاف” نوشته خانم سوزان زدر . دیدم متنی است که در عین حال که عنصر سرگرم کننده بودن در آن وجود دارد ولی پر از آموزش ها و مفاهیمی است که برای کودک مفید است و مسائلی را ارائه می کنیم که از لحاظ روحی روانی کودک با آنها درگیر است . این باعث شد که این متن را برای کاری که در تالار هنر داریم ، انتخاب کنم و جالب است که تاکنون در تالار هنر خیلی کم پیش آمده که چنین کارهایی  اجرا شود . کارها معمولا یک قصه ، داستان فولکوریک و قصه پریان هستند ولی این متن در مورد خانواده است ، پدر ، مادر ، فرزند و رابطه آنها را کنکاش می کند و به یک بستر و فضایی می رساند که تماشاگر به نتیجه گیری برسد . ما از مخاطبان نظرسنجی می کنیم و رای را اعلام نمی کنیم و حکمی هم صادر نمی کنیم . چیزی که تماشاگر می بیند چه بزرگسال و چه کودک ، هر کدام از سیستم ذهنی خود  با کار ارتباط برقرار می کنند .کودک  پی به ارتباط خود با والدین می برد و والدین هم پی به رابطه خود با فرزندشان می برند. یک دیالکتیک است ، رفت و برگشتی  بین فرزند و والدین در گردش است. این تاثیری است که ما دنبال آن هستیم.

کار کودک در کشور ما چقدر حمایت می شود؟

در کار کودک در گذشته ما مخاطبمان را بد تربیت کرده ایم ، بد پرورششان دادیم. متاسفانه ذهنیتی که الان برای خانواده ها هست این است که بچه بیاید به یک سالن، کاری باشد که در آن موسیقی باشد، بچه ها دست بزنند و برقصند و بیایند بیرون و همین ، کار تمام شود. یعنی ترکیبی از موسیقی و حرکات موزون و رنگ . قصه هم یک قصه ساده می تواند باشد که در انتها چیزی دستگیر مخاطب می شود یا نه گویی دیگر مهم نیست. الان جالب است که بگویم مخاطبی که در گذشته اینگونه شکل گرفته است وقتی با الی و رویاهایش مواجه می شود با کاری کاملا جدی برخورد می کند. یعنی کاری جدید در رابطه با مسایل خانواده که البته عناصر فانتزی و سرگرم کننده هم در کار داریم . ولی همه ی نگاه و دغدغه ام این بود که چرا ما مخاطب را طوری پرورش دادیم که کار کودک را صرفا کاری شاد می دانند، همین. چرا نباید کودک با مفاهیم خوب و معادلات زندگی اش در نمایش آشنا شود؟ رابطه ها را بفهمد و با خیلی از مسایل روحی و روانی درگیر شود و به کنکاش گرفته شوند. ما بر روی این بعد محتوایی خیلی کمتر کار کرده ایم. همین متنی که من دارم کار می کنم در سال ۱۹۷۶ اولین اجرایش را در آمریکا داشته است، ولی همین دو سال پیش در ایران ترجمه شد. یعنی بعد از گذشت ۳۶ – ۳۷ سال یک متن نمایش جهانی به ایران آمده و ترجمه شده است. این یک فاصله ای به خصوص در تئاتر کودک و نوجوان ایجاد کرده است. ما در تئاتر بزرگسالمان خیلی به روزتر هستیم. اما در تئاتر کودک و نوجوان من در سال ۲۰۱۴ تازه دارم متن سال ۱۹۷۶ را کار می کنم. و این بخش به معضل تئاتر کودک و نوجوان بر می گرد و فاصله ای که ما با تئاتر و متون کودک و نوجوان جهانی داریم. خیلی از متن های ما که در گذشته شکل گرفته ، ساختار درستی نداشته و این باعث شده است که مخاطب کودک ما بد پرورش پیدا کند. بعضی اوقات که می خواهیم متن های روز جهان را کار کنیم دچار مشکل می شویم و میبینیم که کودک و نوجوان ما نمی تواند درست ارتباط برقرار کند. با این وجود یکی از ممسایلی که راجع به تئاتر کودک و نوجوان ایران باید بگویم این است که کارشناسان ، مترجمان و نظریه پردازان این حوزه خیلی دیر دست به ترجمه ی متون کودک و نوجوان جهان زدند. کاش متنی که در ۱۹۷۶ کار شده است لااقل ۱۵ سال پیش وارد ایران می شد تا روند تئاتر کودک و نوجوان شکل و شمایل بهتری به خود می گرفت. این یکی از مسایل است : نبود متن و ارتباط دور با جامعه ی جهانی . مورد بعدی امکانات است . ما ادعا می کنیم که تالار هنر بهترین سالن برای تئاتر کودک و نوجوان است. اما باید برویم و ببینیم این سالن در چه وضعیتی است . چهار تا میله از سقف آویزان است که می تواند بالا بیاید و بالا برود . یعنی هیچ امکان دیگری به شما نمی دهد . من برای بعضی از صحنه های کارم از بیرون پرژکتور آورده ام .

چه مشکلاتی برای اجرا در این سالن داشتید؟

با متصدی سالن هم که صحبت کنید نبود پرژکتور آنجا معضل است . در کار کودک به گونه ای است که فضای سالن باید امکان اجرای فانتزی را بدهد. امکاناتی که بتوانی تخیل را برروی صحنه نشان دهی و فضاهای خیالی را برای کودک ایجاد کنی . مثلا در تالار وحدت چون صحنه قابلیت بالا و پایین شدن دارد ، می توان جادویی بودن  در صحنه را نشان داد . اما تالار هنر هیچ امکاناتی ندارند ، تنها یک صحنه است با چهار تا میله که می تواند برود پایین یا بالا . کانون پرورش فکری هم همین است . امکاناتی ندارد . بهایی داده نمی شود . مثلا سینمای کودک ما در دهه ی ۶۰ و اوایل ۷۰ خیلی پیشرفت کرد ، اما چندین سال است که تنها کلاه قرمزی داشته ایم و الان هم شهر موش ها آمده است . در این همه سال چه اتفاقی افتاده است ؟ وقتی ارزش و بهایی داده نشود درنتیجه سرکوب می شود. تئاتر کودک و نوجوان هم همین است وقتی ارزشی داده نمی شود و هزینه ای نمی شود پس چرا باید بودجه ی تئاتر کودک و نوجوان پائین تر از بودجه ی تئاتر صحنه ای باشد؟

با این شرایط استقبال از این نمایش تا امروز چگونه بوده است؟ ضمن اینکه دو نمایش پشت سر هم در تالار هنر اجرا می شود آیا این هم زمانی در اجرای شما خللی ایجاد کرده است؟

متاسفانه یکی از عذاب هایی که من دارم می برم همین قضیه است. بحث دو زمانی از یک طرف که بحث جابه جایی و چیدمان داریم، بحث بعدی اینکه سانس اول تالار هنر مربوط به کودک است یعنی حدودا از ۳ سال تا ۶ سال و سانس دوم مربوط به نوجوان است. حالا این بار هر دو نمایش مربوط به نوجوان است. الان کار من برای رده ی سنی ۸ تا ۱۲ سال است . بچه  ی ۵ ساله می آید که با کار من ارتباط برقرار کند ، نمی تواند. حتی به جای اینکه ارتباط برقرار کند تاثیر منفی رویش گذاشته می شود . چون استعدادهایش هنوز شکوفا نشده و نمی تواند خیلی مسایل را درک کند  و نمی فهمد که در متن چه اتفاقی دارد می افتد. تماشاگر می آید ، می گویم این کار برای رده ی سنی کودک شما مناسب نیست. تماشاگر می آید و می نشیند. از موقعی هم که قرارداد تئاتر گیشه ای شده است به هر دلیلی باید تماشاگر را به سالن بکشانی که بیاید و کار را ببیند. من واقعا برای پول کار نکردم ، من دنبال این هستم که مخاطبم یعنی در همان رده ی سنی که تعیین شده است بیاید و کار را ببیند. اما متاسفانه از بدشانسی و مسایلی که پیش آمد که کدام یک از این دو کار اول اجرا شود و کدام دوم ، شرایطی پیش آمد که کار من اول اجرا می شود و من کوتاه آمدم. اما واقعا دارم بد می بینم و مخاطب ۴- ۵ ساله می آید و کار من را می بیند. و به همین دلیل اصلا به هدفی که من در این کار داشتم نرسیدم و واقعا اشکم بابت این قضیه در می آید. خانواده هایی می آیند و می گویند بچه ی من تاثیر بدی از کار گرفته است . می گویم بچه تان چند سالش است؟ می گویند ۵ سال!! می گویم طبیعی است که تاثیر بد بگیرد چون هنوز نمی تواند خوب و بد را از هم تشخیص دهد. این معضل بزرگی است چون بچه باید ۹ ساله و یا ۱۰ ساله باشد تا بتواند کار را ببیند و این معضل خیلی بزرگی است . اکنون تا جایی جلو رفتم که می خواهم بگویم اگر ممکن است کار مرا کات بدهید . من در فرصت دیگر در سانس دوم اجرا بروم ، الان اصلا نمی توانم اجرا بروم چون هدفم واقعا پول نیست . من می خواهم روی بچه ها ، برای آینده شان ، برای زندگی شان تاثیر بگذارم .

دکور نمایش الی چکونه است ؟ با این زمان کمی که شما دارید و این همزمانی در اجرا ، برای چیدمان دکور شما مشکلی ایجاد نشده است؟

دکور من یکی دوبار شکسته ، یکی از بچه های صحنه مان با چکش آنجا آماده است که اگر بلایی سرش آمد ، سریع آن را بچسباند . بله الان این موضوع هست که در یک ربع این دو کار با حجم دکور بالا می خواهد جا به جا شود و این سخت است . همه ی این ها کمی قابل تحمل است ولی چه می شد اگر آدم سالنی داشت ، دکورش در آن چیده می شد ، نورش بسته می شد و نیازی نبود که یک کار بخواهد یک ربع بعدش اجرا برود.

مدت زمان اجرای نمایش چند دقیقه است؟

۶۵ دقیقه.