این مصاحبه همزمان با اجرای نمایش ” عند از مطالبه ” به کارگردانی سامان خلیلیان در شهریور ماه سال ۹۷ در وب سایت تئاتر فستیوال منتشر شده بود . اکنون به بهانه اجرای این نمایش در سی و هفتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر ، این مصاحبه باز نشر شده است .
سامان خلیلیان ، رئیس کانون تئاتر خیابانی اداره کل هنرهای نمایشی ، که از فعالان و دغدغه مندان حوزه تئاتر خیابانی است و تاکنون نمایش های خیابانی و صحنه ای بسیاری را در کارنامه خود دارد ، او نمایش “عند از مطالبه” نوشته مرتضی شاه کرم را در سالن قشقایی مجموعه تئاتر شهر روی صحنه برده است . به همین بهانه خبرنگارتئاتر فستیوال گفت و گویی با وی داشته که می توانید در ادامه بخوانید :
سامان خلیلیان با بیان اینکه سالیان مدیدی است که با مرتضی شاه کرم به عنوان نویسنده همکاری می کند ، در رابطه با موضوع نمایش ” عند از مطالبه ” گفت : موضوع نمایش نه شهادت است ، نه دفاع مقدس و نه ضد جنگ ، به نظر من بستر این نمایش ، اجتماعی است . نمی خواهم وارد مقولات دینی ، مذهبی و اعتقادات شخصی شوم ، ولی مسئله ای که همیشه من را آزار داده و می دهد ، عدم توجه به بحث تکریم است ؛ تکریم آدم هایی که شاید دغدغه های زندگی فعلی ، این مجال را از ما گرفته و به آن عمیق نمی شویم . آدم هایی که عزیزترین دارایی شان یعنی جان شان را در خدمت وطن و برای دفاع از آن می گذارند ، انسان هایی که می دانند اگر در این مسیر بروند ، ممکن است جان خود را از دست بدهند یا حداقل سالم برنگردند ، این مسئله دل بزرگی می خواهد و من همیشه این سوال را از خود می پرسم که اگر من در جایگاه آن ها قرار بگیرم ، پای رفتن به آن مسیر را دارم یا ندارم ؟! این سوالی است که مدام با خودم آن را زمزمه می کنم ؛ البته امیدوارم هیچ وقت به مملکت من گزندی وارد نشود .
وی در این خصوص ادامه داد : اسمش را رشادت بگذاریم یا هر اسم دیگری مهم نیست اما بی شک با این واقعیت روبرو هستیم که انسان هایی رفته اند و جان شان را از دست داده اند . جای مغفول قضیه در این است که در همه جای دنیا ، با هر شکل از اعتقادی که دارند ، اولین جایی که از شما دعوت می کنند تا آن را ببینید ، یادمانِ کسانی است که در راه وطن کشته شده اند ، فارغ از هر هیاهو و نگاهی عرض می کنم که متاسفانه ما نتوانستیم این قضیه را پرداخت کنیم .
با خودم این سوال را پرسیدم که من باید در این زمینه چه کار کنم ؟ و جوابش شد این نمایش . نمی گویم تمام و کمال است و توانسته ام ادای دین درستی بکنم ، اما حداقل این نمایش در صراحت لهجه و جسارت هایی که برای خودش دارد ، به ما تلنگر می زند .
این کارگردان تئاتر ، با اشاره به کمرنگ شدن اخلاقیات در جامعه امروز ، اظهار کرد : نمی خواهم به ساحت هیج یک از مردمان نازنین ایران زمین جسارت کنم ؛ اما متاسفانه اخلاقیات در جامعه ما جایگزین هایی پیدا کرده که نسبت به آن اولویت داده می شوند . من براساس حرفه ای که دارم و آنچه که به آن علاقمند بوده ام و سالیان سال زندگی ام را با آن گذرانده ام ، نه به دید تفنن بلکه به عنوان کسی که بتواند یک اثر هنری خلق کند ، خود را موظف می دانم . احساس می کنم این متن ، متن شایسته و قابلی باشد و زمانی است که باید این متن ، ما را به چالش بکشد که به کجا رفته ایم و باید به کجا می رفتیم .
وضعیت اجتماعی ما از هر نظر دچار تلاطم است ، دغدغه های اقتصادی ، مردم ما را بسیار زیاد آزار می دهد ولی هیچ وقت ، در هیچ جامعه ای ، اخلاق ، ذبح بر مسائل دیگر نشده و اولیت ها هیچ وقت جایگزینی برای خودشان پیدا نکرده اند ، هر چیزی جای خودش را دارد . بله ، مشکلات اقتصادی بسیار زیاد است ، خود ما جزوی از این جامعه و درگیر این مسائل هستیم . اما دلیل بر آن نمی شود که اصالت ها ، هویت ها و رشادت های مردمان پیش از خودمان را فراموش کنیم .
خلیلیان با بیان اینکه برای تولید نمایش “عند از مطالبه” دچار مشکلات اقتصادی فراوانی بوده است ، گفت : کلیت ماجرا آن چیزی بود که شما دیدید ، نمی دانم شایسته و بایسته بوده و توانسته تاحدی وضعیت جامعه را نشان دهد یا نه . اما من با تمام تلاش و بضاعت خود ، درگیر تولید این اثر بوده ام . برای آماده سازی این نمایش از لحاظ اقتصادی ، دچار بحران و مصیبت شده ام اما می دانم که این مشقت ها ، دلیلی بر این نمی شود که موضوع اصلی ، در ذهن سامان خلیلیان یا مرتضی شاه کرم به عنوان نویسنده و یا گروه بازیگران که می دانند متن درباره چیست ، کمرنگ شود . امیدوارم حداقل توانسته باشم ادای دینی نسبت به حضور آن آدم ها و ارزش گذاری برای کاری که انجام داده اند ، کرده باشم .
طراح و کارگردان نمایش “عند از مطالبه” در مورد تغییر شکل جایگاه تماشاگران در تالار قشقایی و دوسویه کردن صحنه نمایش توضیح داد : آدم ها در این نمایشنامه باید با هم مواجه شوند . مواجهه ی آنها و انعکاس شان در آینه هایی که در طراحی و کارگردانی نمایش لحاظ شده ، تکثیر درونیات شان به بیرون است ؛ یعنی این آدم ها باید روبروی هم قرار بگیرند نه روبروی تماشاچی . مخاطب باید برون ریزی کاراکتر ها را درک کند . لذا دو سویه بودن صحنه نمایش با این دید شکل گرفت . بازیگران ، که کاراکترهای مختلفی را هم بازی می کنند ، با هم رو در رو می شوند ؛ کم کم به غلیان حس درونی آن ها می رسیم که با شکل بیرونی آنها یکی شده و همسان می شود ، بعد رسوب می کند تا در نهایت مخاطب به تصمیم گیری نهایی برسد .
وی همچنین در مورد استفاده از آینه در طراحی صحنه گفت : آینه ها هم همین کار را برای ما می کنند ، وقتی شما جلوی دو آینه بایستید ، تصویرتان تکثیر می شود که در این نمایش می تواند به عنوان یک نشانه ، وضعیت جامعه را نشان دهد . اگر دقت کرده باشید ، در بعضی صحنه ها ، تماشاچیان هم در آینه ها دیده می شوند تا برایشان ایجاد سوال کند و از خود بپرسند : ” من که الان در آینه دیده می شوم ، کجای قصه ی نمایش قرار گرفته ام ؟! ” با مرتضی شاه کرم هم در این رابطه مشورت کرده ام و بهترین وضعیت برای نزدیک شدن به کلیات درونی نمایش این شکل اجرایی بود که دو سویه انجام شود . به تناسب حضور آدم ها در نمایشنامه ، حالا تماشاچی ها هم روبروی هم هستند . اگر لحظه ای در هوا و اتمسفری که ایجاد شده ، چشم در چشم شوند ، شاید در یک نگاه به نوعی به هم تلنگری بزنند . همه ی این اتفاقات و مواجهات برای ما این فضا را ایجاد می کند و نشان می دهد که مقداری جلوی آینه های زندگی مان بایستیم و تاملی بکنیم .
کارگردان این نمایش با اشاره به اینکه پروسه ی تولید نمایش “عند از مطالبه” دو ماه و نیم طول کشید ، بیان کرد : ما برای این نمایش پروسه ی پیش تولید داشته ایم . جای جای متن ، با دقت و مشقت اصلاح شد و صحنه ها را به اصطلاح اهالی سینما ، دکوپاژ می کردیم که قالب مان شکل بگیرد . در برخی صحنه ها در هم آمیختگی وجود داشت ، بدون اینکه بخواهیم خدشه ای به نمایش وارد شود ، اطلاعات و داده هایمان را هم سو کردیم و در نهایت با ۱۸ تابلوی نمایشی پیش رفتیم . در حالی که در کل ، ۲۸ تابلوی نمایشی در متن وجود داشت . در بخش هایی از نمایش فضای سورئال و همین طور فضای رئالیستی داریم که با همسانی و درهم آمیختگی ، به تناسب و تناوبِ داستان ، سیر آن طی می شود .
سامان خلیلیان در مورد بازخورد و واکنش مخاطبان نسبت به این نمایش گفت : مخاطبان در مواجهه با این نمایش ، حس خوبی داشتند . علی رغم اینکه شاید به هر دلیلی که نمی خواهم به آن بپردازم ، نتوانسته باشیم آن گونه که باید در جذب تماشاچی موفق عمل کنیم ؛ اما به هر حال به لحاظ کیفی از اجرا راضی هستم . بسیاری از تماشاگران ، بعد از دیدن نمایش می گویند حالمان را خوب کرده اید و چیزهایی که در جامعه از دست رفته اند را با زبان دیگری دوباره به ما نشان داده اید . من ادعایی ندارم ولی چنین واکنش هایی واقعا برایم لذت بخش است .
همچنین قلم مرتضی شاه کرم و حضور تک تک کسانی که به عنوان بازیگر و عوامل پشت صحنه در این نمایش حضور دارند و همین طور همراهی دوست عزیزم آقای جواد نوری که در تولید این پروژه واقعا به من کمک کرد و همراهی معنوی نوید محمدزاده نازنین که پای کار آمد ، حال خوبی به من می دهد .
کارگردان نمایش “عند از مطالبه” در پایان اظهار داشت : این نمایش واقعا سفارشی نیست ؛ سفارش شده برای آدم هایی است که رفته اند . دوست ندارم آن را به جایی متصل کنند چون اصلا و ابدا این گونه نیست ، اگر سفارشی باشد ، شعاری می شود و امیدوارم تماشاچیان برای دیدن این نمایش بیایند .
