مصاحبه اختصاصی با سیروس ابراهیم زاده نویسنده نمایش ” مونوپولی در چهارراه حوادث ”
سیروس ابراهیم زاده ، پیشکسوت بازیگری تئاتر و تلویزیون به تماشای نمایش ” مونوپولی در چهار راه حوادث “ به کارگردانی مرتضی ضرابی نشست . نمایشی که بخشی از متن نمایشنامه ، برگرفته از یکی از کتاب های این هنرمند کشورمان است .
بعد از این نمایش ، درباره ی نقد و جایگاه آن در تئاتر امروز ، نمایش “مونوپولوی در چهار راه حوادث“ و همچـــنین اولین ” جشنواره تئاترخیابانی تکم ” اردبیل ، با وی گفت و گویی تلفنی داشتیم .
ابراهیم زاده که سه ، چهار سالی می شود که از تئاتر دور است ، درباره آخرین فعالیت و حضورش در تئاتر به خبرنگار تئاترفستیوال گفت : ” به دلیل گرفتاری های بسیاری که داشتم ، نه تنها نتوانستم خودم کاری بر روی صحنه بیاورم ؛ بلکه در این مدت ، کار نمایشی هم خیلی کم دیده ام .
خوشبختانه در دو ، سه ماه اخیر شانس این را داشتم که در نخستین جشنواره تئاتر خیابانی اردبیل شرکت کنم و از حضور در آن بسیار لذت بردم . همچنین در بزرگداشت خانم هما روستا نیز حاضر شدم . همین طور شانس این را داشتم که نمایش آقای ضرابی که اسمش را هم یادم نیست ، ببینم. “
وی همچنین در رابطه با حضورش در نمایش ” مونوپولی در چهارراه حوادث ” به عنوان نویسنده ، اذعان داشت : ” نمایشنامه ای که ایشان با اطلاع بنده کار کرده است ، ” اقتباس از ادبیات خارجی” نام دارد . که نام نمایش را چیز دیگری گذاشته اند . اولین چیز اینکه نمی دانم ” مونوپولی در چهار راه حوادث ” به چه معناست. “
بازیگر نمایش ” اتللـو” در رابطه با انرژی بسیار ارزشمندی که اکنون از سوی جوانان وارد تئاتر شده است افزود: ” به طور کلی من بسیار خوشحالم برای نخستین بار ، در سالنی به تماشای تئاتر نشستم که در آن ، روزی چهار تئاتر اجرا می شود و خبردار شدم گاهی سالن ها در برخی سانس ها ، پر از تماشاگر می شوند . گاهی هم مانند هر تئاتر دیگری ، تماشاگر کمی دارند و این موضوع از لحاظ کمیت فوق العاده و قابل مطالعه است که جوانان به تولید تئاتر روی آورده اند . این انرژی بسیار ثمر بخش است . در آینده امیدوارم به نتایج بسیار خوبی برای هنر و فرهنگ ، به ویژه هنر والای تئاتر منتهی شود. “
سیروس ابراهیم زاده در ادامه به جایگاه نقد که گم شده ی این روزهای تئاتر ماست اشاره کرد و گفت : ” ما ایرانی ها با کمال تاسف اصلا سابقه نقد نداریم . چیزی یا خوب است یا بد . متاسفانه این کمبود در زندگی و روابطمان با جامعه و دیگران نیز وجود دارد . در زمینه های هنر و فرهنگ از رمان و شعر گرفته تا تئاتر و سینما هم همین طور است . شما جرئت نمی کنید نظرتان را راجع به کاری صریحا ابراز کنید . چرا که کافیست شما جمله ای را بگویید که به تولید کنندگان تئاتر و یا نویسنده ی اثر بر بخورد. اصلا هم مسئله ، سیاسی نیست . بحث ممیزی هم اساسا بحث دیگری است و ارتباطی با چیزی که من می گویم ندارد . “
وی در این رابطه توضیح داد : ” ما باید تحلیل داشته باشیم ، من از این که می گویم نقد نیست به این می رسم که ما تحلیل تئاتر کمی داریم . باید نظرگاه داشته باشیم . از طرف دیگر ، کارها به سرعت و شتاب زده انجام می شوند و تصوراتی نیز برای تولید کنندگان پیش می آید که خوب کار کرده اند . پسر خاله و دختر خاله شان به دیدن تئاتر می آیند و از کار تعریف و تمجید می کنند که چقدر خوب بودی! و یا آدم هایی مثل بنده که از شور و حرارت جوان ها لذت نمی بردند ، می گویند بد است! “
بازیگر سریال کاکتوس سختی های کار در این دوران اشاره کرد و گفت : ” به هر حال نقد تئاتر مثل هر نقد دیگری کار ساده ای نیست ، ولی این اتفاق باید بیافتد . در این روزگار گرانی ، که سوار اتوبوس شدن هم مخارجی دارد ، بچه هایی هستند که بدون توقع و چشم داشت در این سالن های کوچک کار می کنند و زحمت می کشند . سالن هایی که حتی جای تعویض لباس هم برایشان در نظر گرفته نشده است . باید بعد از هر تئاتر این جوان ها ، جلسات پرسش و پاسخ بگذارند و اثرشان را نقد کنند. “
وی در ادامه با اشاره به گروه ها و کسانی که می توانند به شکل گیری و رونق جلســات نقد کمک کنند ، افزود : ” مانند کاری که شما کردید ، از یک صاحب نظری مانند بنده ، به هر حال تعریف از خود نباشد ؛ ولی من به دلیل سال هایی که کار تئاتر و هنرهای نمایشی کرده ام ، صاحب نظر هستم ؛ در مورد نمایش و کیفیت آن پرسیدید . باید به سراغ کسانی که چندین و چند سال در تئاتر فعالیت کرده اند بروند . اگر بروند آن ها حتما می آیند . البته نه اینکه فقط بیایند و خسته نباشید بگویند و به به و چه چه … در جلسات نقد شرکت کنند و جلسات پرسش و پاسخ را که در حقیقت نقد است ، مدیریت کنند . همین طور منتقدان تئاتر ما که جزءِ اصناف خانه تئاتر هم هستند هم نقد کردن را وظیفه خود بدانند . چرا که نقد کردن برای راهنمایی گروه های جوان که واقعا پر از انرژی و حرکت و سرعت هستند ، بسیار ارزشمند است . “
و در ادامه ، نویسنده ی کتاب “رهانیدن” از سابقه ی اجرا های این نمایشنامه گفت : ” نام نمایشنامه ای که مرتضی ضرابی ، از دوستان قدیم بنده و از بچه های خوب کارگاه نمایش ، به روی صحنه برد ” اقتباس از ادبیات خارجی ” است که یکی از سه نمایشنامه ای است که در کتاب “رهانیدن” منتشر شده است . اولین کار اجرایی که روی این نمایشنامه پیاده شد ، روخوانی آن در تالار اندیشه با حضور خانم بهاره رهنما و سروش صحت و یکی دو نفر دیگر از دوستان ، به نفع زلزله زدگان آذربایجان در دو شب بود و البته مورد توجه تماشاگران هم قرار گرفت و سالن پر شد. “
در همین راستا وی در رابطه با شکل گیری نمایشنامه ی ” مونوپولی در چهار راه حوادث ” توضیح داد و گفت: ” بعد از آن مرتضی (ضرابی) به من گفت که می خواهد این نمایشنامه را کار کند . من به عنوان یک نویسنده ، بر طبق ادبـی که در تئاتر است ، نباید هیچ دخالتی در کارگردانی ، تهیه و تولید تئاتر که نوشته و ترجمه بنده است ، داشته باشم . ولی اگر نظر من را راجع به کار بخواهند ، ایده کار خیلی خوب بود . من پسندیدم و به آن مجوز اجرا دادم و گفتم خیلی خوشحال می شوم که این کار را ببنیم . من در سفر بودم که این گروه شروع به کار کرد . طرح اولیه ای که مرتضی به من گفت خیلی جالب بود ، قرار شد دو تا از نمایشنامه های کوتاهی که قبلا در کارگاه نمایش کار شده است را در دل این نمایشنامه بیاورند. به این دلیل که آنها هم در یک کافه رستوران اتفاق می افتد . “
کارگردان تله تئاتر “تیارت فرنگی” با بیان این که انتخاب نمایشنامه ها آن قدر درست بود که نمی شد مرزی برای آن ها قائل شد ، افزود : ” این انتخاب ها به حدی درست بود که شما تشخیص نمی دادید که کدام یک نمایشنامه ی اصلی نمایش “مونوپولی در چهارراه حوادث” شده است . کدام یک نوشته ی بنده یا نوشته نویسندگان دیگر داستان کوتاه است . این ها با هم خیلی جفت و جور شده بود. “
همچنین وی در ادامه به مضمون نمایشنامه اشاره کرد و گفت : ” این اثر یک اثر تلخ طنز گزنده است . من نمی توانم در کارهایم از نوعی طنز ، پرهیز کنم . این نمایشنامه بسیار تلخ است و مسئله فقر در آن به قدری خوب ، در کوتاه ترین مدت ، کار شده که بسیار تاثیرگذار است . به نظر من فقر عامل بسیار ی از فساد هاست. نمی خواهم وارد بحث های اختلاف طبقاتی و اجتماعی و سیاسی شوم . به طور کلی در هر دوره ای و در هر جامعه ای از فقر ، فساد زاییده می شود و ما می دانیم که در آن اثر کوتاه ، این شخصیت ها بدبخت ترین آدم های روزگار خود هستند ، که فکر می کنند آن چیزی که نجاتشان می دهد پول است و پول هم به دست می آورند ؛ ولی نمی توانند آن را نگه دارند ، نمی توانند از آن استفاده کنند . “
در ادامه ، بازیگر تله تئاتر “شایعه” به قسمت هایی از بازی فوق العاده ی خسرو احمدی و بهراد خرازی اشاره کرد که شکل اجرای شکسپیر ی و کلاسیک به کار داده بود و توضیح داد : ” شما در تراژدی های شکسپیر ، تکه های خنده دار می بینید که در واقع تکنیک اجرایی اوست . او برای این که حرف های بسیار تلخی را مطرح کند ، تنفس هایی به تماشاگرش می دهد و در طول یک نمایشنامه ی سه یا چهار ساعته ، با این خنده و شوخی ، روح و روان و جسم و جان مخاطب آمادگی این را پیدا می کند تا ادامه ی آن اثر تلخ تراژیک را ببیند . “
ابراهیم زاده در ادامه درباره ی ضعف های نمایش توضیح داد : ” اما متاسفانه اصلا تلخی ، فقر ، بیچارگی و آن درماندگی که در نمایشنامه است ، در اثر درنیامده بود و کل نمایش تحت تاثیر تکه های کوچک طنز قرار گرفت که نتیجتا به یک کمدی با شخصیت پردازی کاریکاتوری شده ، تبدیل شده است . در حالی که پرسوناژ های خسرو احمدی و خرازی اصلا کاریکاتوری و تیپ نبودند و در اصل نمایشنامه ضمن این که یادآور کمدین های کلاسیک سینمایی مثل لورل و هاردی هم بودند و این خیلی خوب بود ؛ به شخصیت نیز تبدیل شده بودند . اما در اثری تلخ ، باید شخصیت پردازی واقعی و تاثیر گذار باشد که این عمل انجام نشده بود . “
همچنین کارگردان تله تئاتر “زارع شیـــــکاگو” درباره ی اشکالات طراحی صحنه و دکور صحبت کرد و گفت : ” حتی در طراحی دکور و صحنه هم به فقر و فلاکت توجه نکرده بودند . شما از ابتدا میز و صندلی های نو ، کاسه و بشقاب ها و لیوان های نو ، و لباس های تمییز و مد زمان اجرا کنندگان می بینید که اصلا فقر و خشونتی که در کار هست را به نمایش نمی گذارد ، خشونتی که یانوش ( دوست زن ، که در نمایشنامه این زن مسن است ) به زن و زن هم به آن نوازنده ی کور روا می دارد . همچنین این جوانی که در نهایت صداقت و درماندگی که اصلا آن قدر در فقر فرو رفته ، نمی داند باید با پول چه کاری انجام دهد و در نهایت جیبش را می زنند ، تمام این ها از فقر است که تمام این موارد در اکسسوار لحاظ نشده بود ، چه برسد به شخصیت پردازی ها . به همین دلیل نمایش تاثیرگذار نبود و آقای مرتضی ضرابی عزیز که من خیلی دوستش می دارم و خیلی هم خوشحالم که یکی از کارهای من توجه اش را جلب کرده است ؛ ولی باید بگویم که یک فرصت طلایی برای زدن یک حرف بسیار بسیار امروزین را از دست داده است ، با این گرانی ها ، در حالی که با وضعیت اقتصادی و مشکلات امروز جامعه ، بسیار برای مردم قابل فهم و تاثیر گذار بود . البته این نظر من است . “
در بخش بعدی صحبت هایمان با آقای ابراهیم زاده ، وی با بیان این که متن هایی را ترجمه و تالیف کرده است ، در رابطه با حق مولف و مترجم حرف هایی را بیان نمود : ” خیلی خوشحال می شوم وقتی که جوانها به این متون توجه می کنند و می خواهند کار کنند . البته جوانانی را بیشتر دوست می دارم که ادب کار هنری و کار تئاتر را رعایت می کنند . البته گویا لازم است از اداره ارشاد مجوز بگیرند و از نویسنده اجازه کتبی بگیرند . با این حال حتی اگر لازم هم نبود ، بهتر است به اطلاع نویسنده و یا مترجم برسانند . “
وی با ابراز تاسف از کسانی که بدون اطلاع از نویسنده و مترجم ، روی متنی کار می کنند گفت : ” مساله متن ، مساله مهمی است . حداقل در حد بازیگر و عوامل دیگر تئاتر ارزش دارد . من اعتقاد دارم اکثر قریب به اتفاق کسانی که متن نمایشی را ترجمه می کنند ، توقع مادی ندارند ، ولی در حد همان اجازه و اطلاع و این که بدانند که با متنشان چه کرده اند ، کافی ست . “
ابراهیم زاده در همین راستا به بیان خاطره ای پرداخت : ” در یک مورد که امیــدوارم هیچ وقت در تئاتر جوان تر ها تکرار نشود ، یک گروهی در آخرین لحظات به من زنگ زد گفت می خواهیم فلان نمایشنامه شما را اجرا کنیم و از من مجوز کتبی خواست . پرسیدم کی می خواهید آن را اجرا کنید ، گفتند فردا شب . گفتم چرا حالا به من زنگ زدید ؟ مثل این که خیلی خوششان نیامد و گوشی را گذاشتند . دو سه روز بعد یک پوستری در نزدیکی خانه خودم دیدم که اسم آن را عوض کرده و مترجم اش را کس دیگری گذاشتند ؛ که این از لحاظ اخلاقی اصلا درست نیست . “
این بازیگر پیشکسوت در ادامه از حضورش در اولین ” جشنواره تئاتر خیابانی تکم ” اردبیل خبر داد و انرژی جوان هایی که هم به عنوان تولید کننده تئاتر و هم مخاطبان آن ، در هوای تقریبا سرد و بارانی اردبیل فعالیت می کنند را به شدت تاثیرگذار توصیف کرد و گفت : ” اردبیل زادگاه من است و آن ها دوست داشتند که بنده را ببینند و با هم باشیم . اساسا مردم اردبیل با فرهنگ هستند و بچه های با استعدادی در زمینه تئاتر دارد . در این دوره از جشــــنواره ، خانم منظر لشکری که از پیشـکسوتان هستند هم در یکی از کارها حضور داشتند . “
وی در پایان به اهمیت این جشنواره اشاره کرد و گفت : ” این جشنواره از آن جهت اهمیت دارد که نخستین جشنواره تئاتر خیابانی اردبیل است و در حال حاضر شهرداری حامی آن است و قصد دارند که در آینده در سطح کشوری آن را برگزار کنند . “
