نمایش “بازی سلطان و سیاه” نوشته علی نصیریان و کارگردانی محسن عرب امیری که برگرفته از آیین تخت حوضی و سیاه بازی در نمایش های ایرانی است در سومین روز از هفدهمین جشنواره نمایش های آیینی و سنتی در تماشاخانه سنگلج به روی صحنه رفت . به این بهانه خبرنگار تئاتر فستیوال گفت وگویی با محسن عرب امیری داشته است که می توانید آن را در ادامه بخوانید .

در رابطه با حضور نمایش “بازی سلطان و سیاه” در هفدهمین جشنواره نمایش های آیینی و سنتی بگویید .

بعد از خواندن متن  “بازی سلطان و سیاه” نوشته استاد علی نصیریان ، این نمایش به صورت یک پیشنهاد برای اجرا به کارگاه راه پیدا کرد و بعد از آن مشغول خواندن این متن با اعضای گروه شدیم . برای این کار علاقه مندی زیادی وجود داشت .

ما باید با قرائت امروزی سنت و میراثی که به عنوان نمایش ایرانی مانند تخت حوضی و سیاه بازی ارائه می شود وفادار باشیم و بتوانیم آن میراث را حفظ کنیم . مخاطب شناسی نیز یکی از اصول اولیه ای است که باید در حوزه کارگردانی به آن توجه شود ، یعنی کارگردان باید ارتباط شناسی کند و بین نیازهای تماشاگر امروزی و ویژگی های جامعه ای که امروز ما با آن مواجه هستیم ، ارتباط برقرار کند و به ریتم زندگی توجه داشته باشد همه این عوامل باعث شد سعی کنیم ضمن حفظ قراردادها و پاسداشت از میراثی که از نمایش ایرانی داشتیم یک قرائت امروزی از این متن را برای نسل امروز و مخاطب امروز به روی صحنه ببریم و بتوانیم پیشنهاداتی را برای تماشاگر در حین اجرا به معرض نمایش بگذاریم ولی نمیدانم که تماشاگر و مخاطب تا چه حد از این اجرا راضی بود .

پس بنا بر صحبت شما ، متن اصلی در این اجرا تغییر پیدا کرد ؟

وقتی نویسنده متنی را می نویسد ، کارگردان موظف است که آن متن را دوباره بر صحنه نمایش بنویسد . ما نیز با کسب اجازه از استاد محترم علی نصیریان و با حفظ حرمت و احترام به نگارش ایشان قطعا تغییراتی را در این متن داشتیم . یعنی کار یک دراماتورژی کلی شد به طور مثال نسخه اصلی این نمایش دو پرده داشت ولی در نمایش ما تبدیل به یک پرده شد و اندامواره اطلاع رسانی متن ، کاراکتر ها و شخصیت پردازی ها کمی تغییر کرد  .

آیا در نمایش “بازی سلطان و سیاه” شخصیت سیاه نمایش هم تغییر کرده است ؟

بله ، با توجه به قوانین اجرایی بازی سیاه و احترام به آن لباس کاراکتر و هویتی که سیاه در پیشینه فرهنگی ما داشته و دارد ، سعی کردیم ریتم حرکت و نوع سلیقه مخاطب امروزی را در طراحی حرکت سیاه حفظ کنیم .

در رابطه با سبک اجرایی کار و دراماتورژی که بر آن اساس انجام دادید توضیح دهید .

من آنچه را که داشتم به معرض تماشا گذاشتم به نظر من منتقدین هستند که باید سوال شما را پاسخ دهند .

در نمایش “بازی سلطان و سیاه” آیا سلطان را می توان به عنوان شخصیت اصلی کار دانست  ؟

این یک قصه عامیانه و برگرفته از نمایش های خیمه شب بازی و بازی بین سیاه و سلطان است . سلطان همیشه نماد قدرت و حاکمیت و سیاه نماد مردم است مردمی که در عهد شکوفایی این نمایش ها یعنی عهد قجر از دستگاه حکومتی ناراضی بودند و انتقاداتشان را مجبور بودند که در لفافه با استفاده از تمثیل و استعاره ، به زبان کمدی بیان کنند . نمی توان گفت سلطان کاراکتر اصلی این نمایش بود بلکه می توان گفت که موازنه قدرت بین سیاه و سلطان بود و همانطور که از اسم نمایش برمیاید بازی بین سلطان و سیاه بر روی صحنه شکل گرفت .

در کارگردانی این اثر به چه المان هایی در اجرا بیشتر تاکید داشتید ؟

در این نمایش بیشتر دوست داشتم که بتوانم با تماشاگر ارتباط برقرار کنم و خیلی به این چیزها فکر نکردم .

استفاده از موسیقی زنده در نمایش “بازی سلطان و سیاه”  را چه مقدار در بیان مفهوم به مخاطب موثر می دانید ؟

نمایش ایرانی یعنی موسیقی ، رقص و حرکت . گروه نوازندگان در این اجرا از گروه بازیگران جدا نبودند این ها یک دسته کولی و مطرب دوره گرد بودند که بازی می کردند ، می زدند ، می خواندند و می رقصیدند . این تفکیک متاسفانه بدلیل فقر توانمندی ایجاد شده است و اگر گروه نوازنده می توانستند بازی کنند من حتما آن ها را به اجرا می بردم و برای آن ها میزانسن طراحی می کردم . این تفکیک و جدایی جزو ذات نمایش های ایرانی نبوده و اگر امروز این تفکیک را در نمایش می بینید به ناچار است و تنها به دلیل فقر توانمندی است .

در قسمت هایی از نمایش اشاره ای به شهر شاهرود و آیین های آن منطقه می شود ، دلیل آن چیست ؟

ما به عنوان سفیر فرهنگ و هنر شاهرود در پایتخت حضور پیدا کرده ایم . یک شب قبل از آمدن به جشنواره در شاهرود برای مردم به صورت رایگان اجرای عموم رفتیم و حدود ۵۰۰  ، ۶۰۰ نفر کار ما را دیدند و از مخاطبان تقاضا کردیم که دعای خیرشان را بدرقه ما کنند و اصرار داشتیم که در این نمایش بگوییم که این گروه از کجا می آید .

این نمایش برای اولین بار در جشنواره آیینی و سنتی به روی صحنه رفت ؟

بله .

آیا نمایش “بازی سلطان و سیاه” در شهر شاهرود اجرای عموم داشته است ؟

این نمایش در سال ۹۳ اجرای عموم داشت اما نه با این متن ، میزانسن ، بازیگران و حتی گروه موسیقی و لباس . همه چیز در این نمایش برای اجرا در جشنواره تغییر کرده است .

در دوره های پیشین جشنواره نمایش های آیینی و سنتی هم شرکت داشته اید ؟

من در جشنواره داخلی و خارجی بسیاری شرکت کردم ولی حضور در جشنواره نمایش های آینی و سنتی اولین تجربه من است .

آیا تصمیم دارید این نمایش را در شهر تهران اجرای عموم ببرید ؟

قطعا خوشحال می شوم که اگر پایتخت نشینان و مرکز نشینان گوشه چشمی به تئاتر شهرستان داشته باشند اگرچه خودشان همه شهرستانی هستند ، اگر توجه و حمایتی صورت بگیرد قطعا در تهران اجرای عموم در تهران خواهیم داشت .