در همین شروع اعلام می کنم که در این نوشتار قصد روده درازی و قلم فرسایی و مردم آزاری با کلمات شیک و به ظاهر علمی ندارم ، که اساسا این گونه نوشتار را – در این برهه مشـــخص از تاریخ – نه منـــاسب نقد می دانم و نه در شأن اثری چون ” روال عادی ”  به کارگردانی دکتر محمدرضا خاکی .

اما اجازه می خواهم که کوتاه و در یک جمله تکلیف خودم و مخاطبم را با این متن و صد البته با تئاتر ” روال عادی ” روشن کنم : هنرمند برای پرداختن به هر سوژه ای باید آن را زیست کرده باشد تا به فرم و نهایتا ابژه مناسب برای بیان آن سوژه دست پیدا کند .

دکتر محمدرضا خاکی نیز در مواجهه اش با تئاتر ، تماما ” کلاسیک ” است ، او نه فقط در شیوه و نحوه ی اجرای متن ، بلکه در همه و همه ی آنچه که به تئاتر مربوط است برخــــوردی کلاســـیک دارد . او کلاســـیک ساز ( ! ) نیست ، بلکه خودش کلاسیک است و در واقع کلاسیک بودن را از کلاسیک شدن و از کلاسیک زیست کردن ( در حوزه ی تئاتر ) شروع کرده است .

و همین سیر کردن مسیر کلاسیک شدن تا کلاسیک بودن است که او را در ” تئاتر ” موفق می کند . او ادای تئاتر کلاسیک را درنمی آورد ، او به اقتضاء زمان و تماشاچی و بازار ( ! ) به سوی تئاتر کلاسیک نمی رود ، او کلاسیک ” است ” .

و در همین کلاسیک بودن است که بهره جستن از هرچه غیر از تئاتر برای کشاندن تماشاچی به سالن را خطا می داند : نه استفاده از نمایشنامه های پر سر و صدا و معروف ، نه بهره جستن از سوپر ( ! ) استارهای سینما و تلویزیون و چهره های محبوب در فضای مجازی ، نه بهره بردن از فضای مجازی و تبلیغات عجیب و غریب و نوظهور و دعوت از فلان چهره ی معروف به عنوان میهمان ، نه طراحی پوستر پر زرق و برق ( و به واقع دور از سوژه ) و گول زدن مخاطب به وسیله رنگ و لعـــاب های دروغین ، نه بهــــره جســـتن از عنصری به نام روابط عمومی که امروز ِ روز در تئاتر ما همه گونه وظیفه ای دارد الا روابط عمومی بودن ، و نهایتا نه هر چیز دیگری که یقه ی مخاطب را بگیرد و او را گول بزند و به سالن بکشاند ؛ بلکه دکتر خاکی تنها و تنها از تئاتر ، آن هم تئاتر کلاسیک برای کشاندن مردم به تئاتر بهره می جوید .

و با این شیوه ، اگر مخاطب آمد و دید و پسندید و هر روز استقبال از روز قبل بهتر بود که خوشا به حال دکتر خاکی و گروه بازیگران و سالن نمایش و تئاتر ایران و… و اگر هم نیامد و ندید ( و ما – گروه های ذکر شده – او را گول نزدیم و به زور به سالن نکشاندیم ) که بی شک قدم بعدی ریشه یابیِ این اتفاق است ؛ نه عقب نشینی از تئاتر کلاسیک و احیانا دچار مدرن شدنِ ساختگی و غیر اصیل و تن دادن به هر شلنگ تخته ای به نام هنر مدرن یا حتی پست مدرن و هنر خود را گونه ای امپرسیونیسم نوین  نام نهادن و تئاتر را به بازار مکاره تبدیل کردن که هرچه بزک بیشتر : مشتری هم بیشتر !

” روال عادی ” در همه شئون یک تئاتر کلاسیک تمام عیار است ، در همه شئون ؛ از تبلیغات و گروه روابط عمومی و طراحی پوستر و بروشور تا گروه بازیگران و نحوه ی کارگردانی و طراحی صحنه و نور و لباس و صد البته انتخاب متن و بازی بازیگران ، و این پافشاری بر اصول بی شک می تواند سکوی پرش تئاتر ایران باشد ، البته به شرط آن که کسی دوست داشته باشد که روی این سکو بایستد .

” روال عادی ” به قلم کریر نمایشنامه ای است دیالوگ محور که در اجرا نیز کارگردانی را – به ویژه در شیوه اجرای کلاسیک – محدود به همان دیالوگ ها می کند و اینجا است که هنر کارگردان و بازیگران است که چگونه از دیالوگ هایی به ظاهر خسته کننده با ریتمی کند ، اجرایی خلق کنند که نه خسته کننده باشد ، نه کند ، بلکه با میزانسن درست ، بهره ی درست و به اندازه از نور ، موسیقی و آکسسوار صحنه و آکسان گذاری های درست و دقیق روی کلام و بدن بازیگران ، طنز تلخ جاری در دیالوگ ها را برای مخاطب خلق کند و عینیت بخشد ؛ به گونه ای که مخاطب هم بخندد و هم به فکر فرو برود و احیانا ذهن اش به امور واقعی جاری در جامعه خودش ارجاع پیدا کند .

روال عادی به گونه ای کارگردانی و اجـــرا شده است که جــــای لحظه ای اشـــتباه در اجرا برای هیچ کس باقی نمی گذارد ، نه کارگردان ، نه بازیگران و نه هیچ بخش دیگری از اجرا . شیوه ای از اجرا که در آن کوچکترین اشتباهی ، کل اثر را زیر سوال می برد و یا ذهن مخاطب را از دیالوگ های طولانی نمایشنامه پرت می کند و در نتیجه چون مخاطب خط قصه را گم می کند ، ریتم اتفاق ها لطمه می خورد و اثر از دست می رود . حال آن که در کنار کارگردانی دکتر خاکی ، بازی بی نقص و اعجاب انگیز دکتر دلخواه و در کنار او درس پس دادن موفق کوروش سلیمانی ، ” روال عادی ” به هیچ دامی نمی افتد و از صفر تا صد موفق پیش می رود و نهایتا در اوج پایان می یابد .

پس در شیوه اجرای کلاسیک ، چنان که بایسته و شایسته هنر تئاتر است ، شش دانگ حواس تمام گروه اجرا باید جمع باشد ؛ چرا که هیچ وسیله و راهی برای پوشش دادن خطاها وجود ندارد : طراحی صحنه ، لباس ، نور ، موسیقی و آکسسوار صحنه در کمترین میزان و اندازه ممکن هستند و بازیگر و توانایی اش به صورت مجرد با تماشاچی مواجه می شود ؛ بنابراین فرصت کمترین خطایی ندارد . حال آن که در سایر شیوه های اجرایی در تئاتر استفاده زیاد و حتی گاهی خارج از اندازه از نور ، موسیقی ، ابزار صوتی و تصویری مدرن ، گروه بازیگران فرم و چه و چه ( خلاصه اش می شود همان چیزی که اغلب به آن می گوییم شلنگ تخته ) ، کار را برای کارگردان و بازیگران راحت می کند ، چرا که دیگر شش دانگ حواس تماشاچی به یک بازیگر متمرکز نیست و ممکن است خطاهای احتمالی بازیگران و کارگردان و… از چشم تماشاچی پنهان بماند .

خلاصه این که پایبندی به اصول ، کلاسیک بودن و خود و دیگران را گول نزدن حتی اگر سالن هر شب از تماشاچی پر نشود ؛ بسیار هنرمندانه تر ، شریف تر و حرفه ای تر است از اینکه به اسم هنر مدرن و پست مدرن ، به اسم پرفورمنس آرت و مثلا هنر امپرسیونیستی ( ! ) و نیز بهره بردن از چهره های تلویزیونی و سینمایی و حتی ورزشکاران ، خود و دیگران را گول بزنیم و به جای تئاتر ، نمایشی از فریب روی صحنه ببریم و به خود و تماشاچی و البته تئاتر کشورمان خیانت کنیم ؛ خیانت از آن جهت که حرکت تئاتر از کلاسیک به سوی مدرن و پست مدرن بد نیست اما به شرط آنکه “حرکت” ی در کار باشد و مسیری طی شود ، نه آن که کلمات و اداها ، نقابی باشند بر ندانستن های ما و البته ابزاری برای پر کردن جیب هایمان !

و کاش هر شب و هر شب در اجرای “روال عادی” اثر دکتر خاکی ، صندلی های فروش نرفته را مجانی در اختیار خُرد و کلانِ اهالی تئاتر ایران بگذارند تا آنها بیایند و ببینند و بیاموزند که تئاتر واقعی چیست و چگونه می شود با ساده ترین ابزار و شیوه ، گروتسکی خلق کرد بی عیب که هر کس در هر سطحی از علم و دانش که باشد و از هر طبقه ای از جامعه که باشد آن را درک کند ، آن هم گروتسکی مبتنی بر طنز سیاسی که می توان گفت از سخت ترین گونه های آن است و خطر در دام ریتم کند افتادن و درنیامدن شوخی ها و یا برعکس در دام لودگی های سیاسی افتادن ، هر لحظه اثر را تهدید می کند .

***

اهالی تئاتر ، بزرگ و کوچک ! “روال عادی” کلاس درس خوبی است ، لطفا از دستش ندهید !

المیرا نداف – نویسنده میهمان