نقدی بر تئاتر " روال عادی " به کارگردانی دکتر محمدرضا خاکی

” روال عادی ” در تئاتر غیر عادی ما


تئاتر فستیوال

در همین شروع اعلام می کنم که در این نوشتار قصد روده درازی و قلم فرسایی و مردم آزاری با کلمات شیک و به ظاهر علمی ندارم ، که اساسا این گونه نوشتار را – در این برهه مشـــخص از تاریخ – نه منـــاسب نقد می دانم و نه در شأن اثری چون ” روال عادی ”  به کارگردانی دکتر محمدرضا خاکی .

اما اجازه می خواهم که کوتاه و در یک جمله تکلیف خودم و مخاطبم را با این متن و صد البته با تئاتر ” روال عادی ” روشن کنم : هنرمند برای پرداختن به هر سوژه ای باید آن را زیست کرده باشد تا به فرم و نهایتا ابژه مناسب برای بیان آن سوژه دست پیدا کند .

دکتر محمدرضا خاکی نیز در مواجهه اش با تئاتر ، تماما ” کلاسیک ” است ، او نه فقط در شیوه و نحوه ی اجرای متن ، بلکه در همه و همه ی آنچه که به تئاتر مربوط است برخــــوردی کلاســـیک دارد . او کلاســـیک ساز ( ! ) نیست ، بلکه خودش کلاسیک است و در واقع کلاسیک بودن را از کلاسیک شدن و از کلاسیک زیست کردن ( در حوزه ی تئاتر ) شروع کرده است .

و همین سیر کردن مسیر کلاسیک شدن تا کلاسیک بودن است که او را در ” تئاتر ” موفق می کند . او ادای تئاتر کلاسیک را درنمی آورد ، او به اقتضاء زمان و تماشاچی و بازار ( ! ) به سوی تئاتر کلاسیک نمی رود ، او کلاسیک ” است ” .

و در همین کلاسیک بودن است که بهره جستن از هرچه غیر از تئاتر برای کشاندن تماشاچی به سالن را خطا می داند : نه استفاده از نمایشنامه های پر سر و صدا و معروف ، نه بهره جستن از سوپر ( ! ) استارهای سینما و تلویزیون و چهره های محبوب در فضای مجازی ، نه بهره بردن از فضای مجازی و تبلیغات عجیب و غریب و نوظهور و دعوت از فلان چهره ی معروف به عنوان میهمان ، نه طراحی پوستر پر زرق و برق ( و به واقع دور از سوژه ) و گول زدن مخاطب به وسیله رنگ و لعـــاب های دروغین ، نه بهــــره جســـتن از عنصری به نام روابط عمومی که امروز ِ روز در تئاتر ما همه گونه وظیفه ای دارد الا روابط عمومی بودن ، و نهایتا نه هر چیز دیگری که یقه ی مخاطب را بگیرد و او را گول بزند و به سالن بکشاند ؛ بلکه دکتر خاکی تنها و تنها از تئاتر ، آن هم تئاتر کلاسیک برای کشاندن مردم به تئاتر بهره می جوید .

و با این شیوه ، اگر مخاطب آمد و دید و پسندید و هر روز استقبال از روز قبل بهتر بود که خوشا به حال دکتر خاکی و گروه بازیگران و سالن نمایش و تئاتر ایران و… و اگر هم نیامد و ندید ( و ما – گروه های ذکر شده – او را گول نزدیم و به زور به سالن نکشاندیم ) که بی شک قدم بعدی ریشه یابیِ این اتفاق است ؛ نه عقب نشینی از تئاتر کلاسیک و احیانا دچار مدرن شدنِ ساختگی و غیر اصیل و تن دادن به هر شلنگ تخته ای به نام هنر مدرن یا حتی پست مدرن و هنر خود را گونه ای امپرسیونیسم نوین  نام نهادن و تئاتر را به بازار مکاره تبدیل کردن که هرچه بزک بیشتر : مشتری هم بیشتر !

” روال عادی ” در همه شئون یک تئاتر کلاسیک تمام عیار است ، در همه شئون ؛ از تبلیغات و گروه روابط عمومی و طراحی پوستر و بروشور تا گروه بازیگران و نحوه ی کارگردانی و طراحی صحنه و نور و لباس و صد البته انتخاب متن و بازی بازیگران ، و این پافشاری بر اصول بی شک می تواند سکوی پرش تئاتر ایران باشد ، البته به شرط آن که کسی دوست داشته باشد که روی این سکو بایستد .

” روال عادی ” به قلم کریر نمایشنامه ای است دیالوگ محور که در اجرا نیز کارگردانی را – به ویژه در شیوه اجرای کلاسیک – محدود به همان دیالوگ ها می کند و اینجا است که هنر کارگردان و بازیگران است که چگونه از دیالوگ هایی به ظاهر خسته کننده با ریتمی کند ، اجرایی خلق کنند که نه خسته کننده باشد ، نه کند ، بلکه با میزانسن درست ، بهره ی درست و به اندازه از نور ، موسیقی و آکسسوار صحنه و آکسان گذاری های درست و دقیق روی کلام و بدن بازیگران ، طنز تلخ جاری در دیالوگ ها را برای مخاطب خلق کند و عینیت بخشد ؛ به گونه ای که مخاطب هم بخندد و هم به فکر فرو برود و احیانا ذهن اش به امور واقعی جاری در جامعه خودش ارجاع پیدا کند .

روال عادی به گونه ای کارگردانی و اجـــرا شده است که جــــای لحظه ای اشـــتباه در اجرا برای هیچ کس باقی نمی گذارد ، نه کارگردان ، نه بازیگران و نه هیچ بخش دیگری از اجرا . شیوه ای از اجرا که در آن کوچکترین اشتباهی ، کل اثر را زیر سوال می برد و یا ذهن مخاطب را از دیالوگ های طولانی نمایشنامه پرت می کند و در نتیجه چون مخاطب خط قصه را گم می کند ، ریتم اتفاق ها لطمه می خورد و اثر از دست می رود . حال آن که در کنار کارگردانی دکتر خاکی ، بازی بی نقص و اعجاب انگیز دکتر دلخواه و در کنار او درس پس دادن موفق کوروش سلیمانی ، ” روال عادی ” به هیچ دامی نمی افتد و از صفر تا صد موفق پیش می رود و نهایتا در اوج پایان می یابد .

پس در شیوه اجرای کلاسیک ، چنان که بایسته و شایسته هنر تئاتر است ، شش دانگ حواس تمام گروه اجرا باید جمع باشد ؛ چرا که هیچ وسیله و راهی برای پوشش دادن خطاها وجود ندارد : طراحی صحنه ، لباس ، نور ، موسیقی و آکسسوار صحنه در کمترین میزان و اندازه ممکن هستند و بازیگر و توانایی اش به صورت مجرد با تماشاچی مواجه می شود ؛ بنابراین فرصت کمترین خطایی ندارد . حال آن که در سایر شیوه های اجرایی در تئاتر استفاده زیاد و حتی گاهی خارج از اندازه از نور ، موسیقی ، ابزار صوتی و تصویری مدرن ، گروه بازیگران فرم و چه و چه ( خلاصه اش می شود همان چیزی که اغلب به آن می گوییم شلنگ تخته ) ، کار را برای کارگردان و بازیگران راحت می کند ، چرا که دیگر شش دانگ حواس تماشاچی به یک بازیگر متمرکز نیست و ممکن است خطاهای احتمالی بازیگران و کارگردان و… از چشم تماشاچی پنهان بماند .

خلاصه این که پایبندی به اصول ، کلاسیک بودن و خود و دیگران را گول نزدن حتی اگر سالن هر شب از تماشاچی پر نشود ؛ بسیار هنرمندانه تر ، شریف تر و حرفه ای تر است از اینکه به اسم هنر مدرن و پست مدرن ، به اسم پرفورمنس آرت و مثلا هنر امپرسیونیستی ( ! ) و نیز بهره بردن از چهره های تلویزیونی و سینمایی و حتی ورزشکاران ، خود و دیگران را گول بزنیم و به جای تئاتر ، نمایشی از فریب روی صحنه ببریم و به خود و تماشاچی و البته تئاتر کشورمان خیانت کنیم ؛ خیانت از آن جهت که حرکت تئاتر از کلاسیک به سوی مدرن و پست مدرن بد نیست اما به شرط آنکه “حرکت” ی در کار باشد و مسیری طی شود ، نه آن که کلمات و اداها ، نقابی باشند بر ندانستن های ما و البته ابزاری برای پر کردن جیب هایمان !

و کاش هر شب و هر شب در اجرای “روال عادی” اثر دکتر خاکی ، صندلی های فروش نرفته را مجانی در اختیار خُرد و کلانِ اهالی تئاتر ایران بگذارند تا آنها بیایند و ببینند و بیاموزند که تئاتر واقعی چیست و چگونه می شود با ساده ترین ابزار و شیوه ، گروتسکی خلق کرد بی عیب که هر کس در هر سطحی از علم و دانش که باشد و از هر طبقه ای از جامعه که باشد آن را درک کند ، آن هم گروتسکی مبتنی بر طنز سیاسی که می توان گفت از سخت ترین گونه های آن است و خطر در دام ریتم کند افتادن و درنیامدن شوخی ها و یا برعکس در دام لودگی های سیاسی افتادن ، هر لحظه اثر را تهدید می کند .

***

اهالی تئاتر ، بزرگ و کوچک ! “روال عادی” کلاس درس خوبی است ، لطفا از دستش ندهید !

المیرا نداف – نویسنده میهمان

۱۸ نظر ثبت شده است .

  1. ضیاءالدین گفت:

    کاملا با این جمله موافقم >>> “روال عادی” کلاس درس خوبی است<<< وقتی یگ نگاه کوتاه به نمایش هایی که همزمان با این نمایش دارن اجرا می شن بندازیم می بینیم که چقدر تئاتر کم داریم و وقتی کاری مثل روال عادی رو می بینیم تازه میشیم جون میگیریم که آخییییشش بالاخره یک تئاتر خوب دیدم .
    حیف که اینقدر تئاتر جامعه ما افت کرده و باید این نمایش با مخاطب کم اجرا بشه و سالن های دیگه پر پر
    متاسفم برای همه مون ! متاسفم .

  2. فرشید قربانی گفت:

    سلام
    کاملا با شما موافقم ما با اثری کلاسیک روبرو بودیم بی نظیر بود عالی
    به معنای واقعی یک تئاتر ناب دیدم بعد از مدت زمانی طولانی

  3. پروانه گفت:

    او به اقتضاء زمان و تماشاچی و بازار ( ! ) به سوی تئاتر کلاسیک نمی رود ، او کلاسیک ” است ” .
    خیلی با این جمله حال کردم … سپاس

  4. سمانه گفت:

    خدا حفظتون کنه دکتر خاکی
    خدا حفظتون کنه دکتر دلخواه
    ایشالله سایه تون همیشه بالا سر تئاتر باشه

    و همچنین خدا رحمت کنه استاد حمید سمندریان رو
    واقعا این آدم ها تئاتر ایران رو نجات دادن

  5. ناشناس گفت:

    این نمایش ثابت کرد که واقعا لازم نیست سوپراستار!! بیاریم سالن اصلی و اون همه حاشیه ، حاشیه و حاشیه …
    واقعا یه سوالی ؟! الان شهاب حسینی فکر میکنه خـــــیلی به تئاترمون خدمت کرده ؟؟!
    به نظرم اگه صندلی خالی رو دیگه راه نمیدن هماهنگ کنن خودم پول بلیت تئاترو بهش میدم یهکم بیاد این کارو ببینه یاد بگیره … خــــدایی

    • حنانه گفت:

      دوستانی که از شهاب حسینی ایراد میگیرن ، تا آخرین روز اجرا سالن پیش فروش شده … اگه بد بود این همه آدم نمی رفتن کارش رو ببینین !! قابل توجه دوستان

      • فرهاد گفت:

        خانم حنانه :
        پارسال یه مراسم واسه سریال شهرزاد گرفتن ، کلی آدم هم بلیت خرید و رفت و خیلی هم شلوغ بود . کاری ندارم
        مشکل فروختن کار شهاب حسینی نیست . مشکل اینجاست که این همه آدم واسه دیدن تئاتر نمی رن . میرن شهاب حسینی و بزرگ آقا رو از نزدیک ببینن!!!
        از اون طرف هم همین آقای حسینی با ساختن این نمایش سخیف الان ادعاش میشه که تئاتر برده رو صحنه …
        من شخصا بازی اش رو در سینما و تلویزیون دوست دارم و پیگیرش هم هستم ولی تئاتر جای بچه بازی و شلوغ کاری نیست . اونایی که به تئاتر عِرق دارن میفهمن من چی میگم

      • گلی گفت:

        به نظر من که عرصه هنر اینقدر وسیع هست که جا واسه همه هست . این دعواها هم الکیه .
        الان شهاب حسینی هم میتونه کار ببره رو صحنه . دکتر خاکی و دکتر دلخواه هم . مخاطب میتونه انتخاب کنه …

        • فرهاد گفت:

          خب حرفتون درست . ولی فکر کنین که یکی اونقدر پول نداشته باشه که بتونه هر دو کار رو ببینه ، شهاب حسینی با این کارش و با این همه زرق و برق واقعا اغوا کننده عمل کرده . یه جورایی رنگ کردن گنجشک جای قناریه !

  6. وحید گفت:

    یک نمایش به تمام معنا و از هر جهت دلچسب و به یادماندنی . من خیلی بازی ظریف بازیگر ها رو دوست داشتم و واقعا لذت بردم . یکی از صحنه‌های مورد علاقه ام هم لحظه‌ای که خبر چین در حال توضیح احساسش از لو دادن خودشه که خیلی خوب بود
    حتما دیدن این نمایش رو از دست ندین

  7. رایان گفت:

    عالی عالی عالی همه چیز
    بازیگرا ، کارگردانی ، متن فوق العاده و …
    پیشنهاد می شود

  8. سروناز گفت:

    عاشق دکتر دلخواه هستم . ایشون در هر زمینه ای فوق العاده هستند . پیشنهاد میکنم نمایشی که به کارگردانی ایشون در تالار مولوی اجرا میشه هم ببینید .
    نمایش “مفیستو”
    محل اجرا: تالار مولوی – سالن اصلی
    آدرس سالن: خیابان انقلاب، ابتدای خیابان شانزده آذر، شماره شانزده، جنب کلینیک دانشگاه تهران، سالن اصلی باشگاه دانشجویان دانشگاه تهران
    تلفن: ۶۶۴۱۹۸۵۰
    دوره اجرا: پنجشنبه ۰۸ تیر ۱۳۹۶ تا جمعه ۱۳ مرداد ۱۳۹۶
    ساعت اجرا: ۱۹:۳۰
    مدت اجرا: ۱۶۵ دقیقه
    بها بلیت: ۳۰,۰۰۰ تومان

  9. معمار گفت:

    اساسا تغییر شکل از سنتی به مدرن و پس از اون به پست مدرن در هیچ یک از هنرها و صنعت و زندگی ما به درستی و با اصول انجام نشده و شکل نگرفته . نمونه ی بارز این مسئله رو می تونیم در تغییر شکل شهر ها و معماری ساختمان هامون هم ببینیم . متاسفانه این موضوع در هنر دردناک تر میشه و باید با ذره بین به دنبال کارهای اصولی و اصیل گشت . یادداشت فوق العاده و تاثیرگذاری بود و ترغیب به دیدن این نمایش شدم . امیدوارم اجرا هم به اندازه ی نقدتان زیبا و دیدنی باشد .

  10. سعید عادلی گفت:

    ممنون خانم نداف . مثل همیشه دقیق و تیزبین و عالی … من هم امیدوارم این ننمایش با فروش خوبی همراه باشد . به امید خدا

پاسخ دادن به پروانه لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *