یادداشتی بر نمایش “تــرور” به کارگردانی حمیدرضا نعیمی

سالها بود که یکی از دغدغه های ذهنی ام ، سوژه های مذهبی در تئاتر و نمایش هایی از این دست – که اکثرا موفق نبوده و بعضا سفارشی و متاسفانه عمدتا در ساخت از نظر فنی بسیار ضعیف – بوده است ؛ و به دنبال راهکاری برای خروج از این تکرار ناموفق و پرداختن به این نوع سوژه ها می گشتم .
“تــرور” حمیدرضا نعیمی بی شک فانوسی بود برای نشان دادن مسیر برون رفت از این ماجرای چندین ساله .
مهمترین ویژگی این اثر این است که به بهانه سوژه ی شهادت امیرالمومنین علی (ع) که همه ی ما بارها و بارها درباره ی آن دیده ایم و شنیده ایم و خوانده ایم ، آگاهانه و هنرمندانه ، به سوژه ی مهمی پرداخته است که اهمیت آن کمتر از خود شهادت علی (ع) نیست . سیر تصمیم گیری و چالش های پیش روی ابن ملجم برای قتل یا به قول نعیمی ترور علی (ع) که نامی هوشمندانه و عمیق است .

و نعیمی این سوژه تاریخی را چنان در قالبی امروزی ، گنجانده است که گویی این اتفاق بزرگ و غم انگیز و در عین حال عمیق و مملو از عبرت ها ، با مقدمات و حواشی آن ، همین امروز در روزمــره ی بشر جاریست . نعیمی در “تــرور” روی سوژه ای کاملا مذهبی دست گذاشته است ، اما به دور از المان های مذهبی مثل روضه خوانی ، نوای نی و …  .

 نیز به صحنه هایی مثل ضربت خوردن حضرت یا چاه و نخلستان نپرداخته است و کاملا با زبانی نو  و از زاویه ای جدید به شهادت علی (ع) نگاه کرده است .
– متنی قوی و مبتنی بر قصه ای جذاب و سرگرم کننده و دیالوگ هایی تاثیر گذار و به دور از خود نمایی نویسنده.

– نکته ی دیگری که در متن برجسته است ، شخصیت پردازی های باورپــذیر در نوشته است – به واسطـه عدم قضاوت متعصبانه و نگاهی عمیق و واقع گرایانه به شخصیت ها – که با وجود پاساژ های حسی بسیار ( که به جا و زیبا بودند و مخاطب را به هدف کارگردان که شکستن زمان و به نوعی مرز جغرافیایی بود نزدیک می کرد ) بازیگر را هرچــه سریعتر به نقش می رساند .

اما متن فقط نوشته است و نمایش چیز دیگریست .

کارگردان باید به معنای واقعی کارگردان باشد تا متنی قوی را ، با نمایشی قوی به کمال برساند . کارگردان باید رویدادهـا را بشناسد ، بفهمد ، او باید میزانسن را درک کند ، فرم را بشناسد ، سوژه را واکاوی کرده باشد ، بداند که از اثر چه می خواهد تا از ابژه ای مناسب و متناسب با سوژه بهره گیرد تا مخاطب را با اثر همراه کند . که نعیمی با توجه به این موارد تماشاچی را غرق در اثر خودش می کرد .

– میزانسن های به غایت دقیق و خلاقانه ، به خصوص برداشتن و گذاشتن عینک ابن ملجم که هم ایده جذابی است ، و هم به درستی اجرا شده است و پیامی مهم را یدک میکشد : چگــونه دیــدن . همچنین اولین وسوسه ابن ملجم توسط قطام که قطام از بالای سر ابن ملجم عبور می کند که به معنای اَتَمّ کلمه ، وسـوسه در قالب فرم است و نیز میزانسن دیالوگ های قطام و همسر یوسف و صحنه وسوسه کردن ابن ملجم توسط گروه شیاطین (که بسیار جذاب و با نمک است) و … .

– استفاده از حرکات فیزیکال ، به جا و به اندازه و از همه مهمتر در راستای نمایش .

– موسیقی و افکت های صوتی کاملا به جا و در میزانسن قرار دارند ، چه از نظر انتخاب ملودی ،چه از نظر تنظیم و انتخاب سازها و صدا ها .

– نور پردازی کاملا بدیع و در خدمت اثر است . چه به لحاظ رنگ بندی و چه میزان روشنایی صحنه جهت فضا سازی و چه برای ساخت صحنه هایی مثل نخلستان و … به طور مثال در ابتدای نمایش که جلسه سه نفره برای تصمیم گیری قتل علی (ع) ، معاویه و عمر و عاص تشکیل شده است ، با تابش نور از کنار صحنه و ایجاد سایه روی دیوار سمت راست سالن ، کاملا فضای وهم آلود و همچنین سری بودن جلسه ، القا می شود و کمال آن هنگام خروج این سه نفر است که با بزرگ شدن سایه ها همراه است که نشان از موفقیت جلسه و فراگیر شدن این تفکر دارد .

– طراحی لباس بی نظیر است . کاملا گویا و بیان کننده ی مفهوم شکست زمان و مکان .

– استفاده درست از شیوه فاصله گذاری در اجرا که به واسطه واقع شدن در زمان درست ، محتوای درست و مقدار مناسب به لحاظ تایم دیالوگ ، فهم و ارتباط با اثر و شخصیت ها را تسهیل می کند .

– خلق فرم در این اثر عالی بود ، عالی . به خصوص خط قرمزی که دقیقا در جایی درست ( طبق قصه ) و با ریتمی درست تر ، با میزانسنی بی نظیر ( جایگیری ۳ شخصیت ابن ملجم ، همسر یوسف و قطام در یک مثلث و نوری که روی آنهاست و فید می شود و سپس تکمیل خط قرمز ، همراه با خواندن مصرع : “ســر آن ندارد امشب … ” و ترجمه آن به زبانهای مختلف ) تکمیل می شود ، که بیان گــر خط قرمزی است که عبور از آن امکان ندارد و این خط قرمز کشتن علی (ع) است. ( نه کشتن جسمانی علی (ع) که کشتن تفکــرات علی (ع) ، سیــره و مـنش علی (ع) )

– دکـور خلاقانه ، بی آلایش، به نظر کم هزینه ولی پر کاربرد ، با کارکردی درست .

– بازی هایی یکدست ، هماهنگ ، حرفه ای و کاملا در خدمت اثر .

– همه ی بازیگران به حق عالی هستند و کاملا از پس نقش ها که بعضا پاساژهای سخت و پیچیده ای را داراست ، برآمده اند ، حتی بازیگرانی که دیالوگی ندارند و حضورشان بسیار کوتاه است هم کاملا در میزانسن بوده و کوچکترین اشتباهی دیده نمی شود .
در کنار همه ی اینها باید به پرسوناژ “ابن ملــجم” اشاره کرد که بسیار نقش پیچیده و برای بازی ، بسیار دشوار نوشته شده است ، اما فــرید قــبادی با بازی بی نظیر خود “ابن ملــجم” نعیمی را به کمال رسانده است . تنها مسئله ای که در حوزه بازیگری این نمایش به عنوان نکته منفی محسوب می شود ، صدای یکتا ناصر است که تصنعی است و انگار سعی بر صدا سازی شده است .

– از پوستر و بروشور این اثر هم نباید غافل شد . گویا و کاملا بیان کننده اثر .

همه این موارد همانطور که ذکر شد به دلیل این است که کارگردان تکلیفش با خود ، با متن و با تئاتر روشن بوده است و چون می دانسته که چه می خواهد ، بنابراین دکور ، نور ، لباس ، موسیقی ، میزانسن ها و فــرم ، بازی ها ، پوستر و همه و همه در خدمت یک هدف واحد یا همان سوژه قرار گرفته اند .

– تنهـا نقطه ضعف کار که از بیان آن اکراه دارم ، افتادن ریتم درحدود دقایق ۹۵ تا ۱۰۵ بود .

– نمایش “تــرور” حقیقتا یک نمایش قوی از نظر فنی و تکنیکی و همچنین جذاب به لحاظ سوژه و دارای پیام های متعدد در ابعاد اجتماعی ، فرهنگی و حتی سیاسی است ، که راه را برای پرداختن به این گونه سوژه ها با زبانی امروزی و قابل فهم با رویکرد تحلیلی – تفسیری برای استفاده بشر امروز ، باز می کند .

محمد جواد حبیبی – نویسنده میهمان