نقدی بر نمایش ” آشپزخانه ” به کارگردانی محمد حسن معجونی

” آشپزخانه ” را شاید بتوان موفقیت محمد حسن معجونی در علاقه اش به گروتسک دانست .

او بالاخره در ” آشپزخانه ” توانست به موفقیتی نسبی در سبکی که ظاهرا علاقه شدیدی به آن دارد برسد .

” آشپزخانه ” به کارگردانی معجونی در ایجاد تلخ خند در مخاطب موفق است و این على رغم استفاده از گروه بازیگران پر تعداد و جوان ، موفقیت قابل توجهی است .

آنچه بیش از هر المان دیگری موجب موفقیت کارگردان در خلق و حفظ گروتسک جاری در نمایشنامه ى آرنولد وسکر شده است بهره ی خلاقانه از ریتم و تمپو می باشد . ریتم بصری و سمعی درست و هنرمندانه و ریتم روایت قصه ، طرح مسئله ، معرفی شخصیت ها و موقعیت ها ، ایجاد گره ، خلق پى رنگ ها و خرده پی رنگ ها ، رساندن روایت به تعلیق و گره گشایی و … همه و همه بر اساس ریتمی صورت می گیرد که اصولی است ، دست مخاطب را می‌گیرد و در میان ” آشپزخانه ” راه می‌برد و همه چیز به موقع و به جا مطرح می‌شود و به موقع و به جا به نتیجه می رسد .

ریتم بصری و سمعی نمایش نیز با استفاده از موسیقی و نور در کنار حرکات و چرخش درست بازیگران که مبتنی است بر میزانسن فعال طراحی شده توسط کارگردان ، در راستای بهره جویی از تمام نقاط صحنه ، لحظات دلچسبی را برای مخاطب ایجاد می‌کند . لحظاتی که نه تنها روایت را کامل می کنند ، بلکه تکرارها را معنادار کرده و از خسته کنندگی اثر می‌کاهند . مثل لحظه ای که گارسون ها همراه با موسیقی و با ریتم تند حرکت کرده و در لحظاتی فریز ( بى حرکت ) می‌شوند . البته توانایی بازیگران جوان در این مسئله را نباید فراموش کرد .

طراحی صحنه نیز در خلق فضای نیمه رئال ، نیمه انتزاعی نمایش بسیار کارآمد بود و مهم‌تر آنکه بازیگران به خوبی از عهده ی استفاده از فضا و آکسسوار صحنه برآمده اند ، که نشان از تمرین مداوم آنها برای این نمایش دارد .

گرچه در ” آشپزخانه ” به کارگردانی محمد حسن معجونی ما بیش از آنکه میزانسن های تئاتری ببینیم شاهد گونه اى دکوپاژ سینمایی هستیم ، که شاید بر اصول کلاسیک تئاتر منطبق نباشد، اما اتفاقا در مورد این اثر خاص و فضای نمایشنامه و فضاسازی مد نظر کارگردان کارکرد داشته و نتیجه جذاب و دیدنی شده است . حتى اگر باعث شده باشد که تماشاچی برخی از اتفاقاتی که روی صحنه در جریان هستند را نبیند . مصداقا از باکسی (box) که من صحنه را می دیدم ، اساسا صحنه ی شطرنج بازی کردن پرسوناژها دیده نمی‌شد و بعدا از طریق عکس ها متوجه شدم که چنین صحنه اى هم وجود داشته است !

در مورد ” آشپزخانه ” اما دو ایراد وجود دارد که با توجه به جوان بودن گروه و البته علاقه کارگردان به این گونه از تئاتر ذکر آنها ضروری است : اول اینکه چیدمان باکس های تماشاچیان در بدترین شکل ممکن صورت گرفته بود و على رغم نکته ذکر شده در پاراگراف قبلی ، باز هم این ایراد قابل رفع شدن بود . این که تماشاچی مجبور باشد در کل زمان اجرا ، گردنش را به یک سو بچرخاند تا بتواند صحنه را ببیند ، واقعا ظلم در حق تماشاچی است که در پایان نمایش قطعا دچار گردن درد خواهد شد . ایرادی که با کمی چرخاندن باکس ها ( که با توجه به امکانات کامل سالن اجراشدنی به نظر می رسد ) قابل رفع شدن بود ، تا تماشاچی لذت کافی را از نمایش ببرد . حال اگر صاحب اثر این چیدمان را هدفمند بداند ، باز هم چیزی از عذاب تماشاچی کم نخواهد کرد ، عذابى که در درک بهتر فضای اثر و یا همراهی تماشاچی با پرسوناژها نیز کمکی نمی کند .

دیگر ایراد وارد بر این اثر اور اکت ( over act ) بودن بازیگران است . بازیگران جوانی که با تمام انرژی شان روی صحنه حاضر شده اند و این وظیفه کارگردان است تا این انرژی سرشار را مدیریت کند ، نه اینکه آن را روی صحنه رها کند که نتیجه اش بشود پرتاب شدن آکسسوار پرخطر نمایش به سوى تماشاچی ! این هدایت و کنترل انرژی ابتدا نیازمند پرورش حس کارگردان است و در ادامه نیازمند تمرین بیشتر با بازیگران ، بازیگرانی که جوان و پر انرژی هستند اما کم تجربه .

” آشپزخانه ” از معدود آثاری که این روزها با گروه‌های جوان و پرتعداد به روی صحنه آمده ، اما قواعد حرفه ای بودن را حذف کرده است و حداقل اینکه هر قشری را راضی می کند .

المیرا نداف – نویسنده میهمان