اشاره : یادداشت زیر نوشته ی دکتر شهرام خرازی ها ، منتقد تئاتر است که در ویژه نامه ی تئاتر فستیوال با نام بهار فستیوال به مناسبت فرا رسیدن بهار ۱۳۹۴ منتشر شده است .
تئاتر ایران سال بسیار بدی را در حاشیه و سال بسیار خوبی را در متن پشت سر گذاشت . این همه بدبیاری واقعا دور از انتظار بود ! با آن که حضور جوانان بر صحنه ، قابل اعتنا و بسیار پررنگ بود و شاهد اجراهای بسیار خوبی بودیم ، اما حاشیه و جنجال آن قدر بر تئاتر ایران سایه افکند که در هیاهوی پدید آمده کمتر کسی به متن و آن چه که بر صحنه جاری بود ، متمرکز شد . آوار شدن این همه مشکل بر تئاتر این سرزمین بی سابقه بود ! سپردن سکان کشتی تئاتر به افرادی که تجربه کار در حوزه نمایش نداشتند ، اتفاق جدیدی نبود اما شرایط به گونه ای رقم خورد که این نقطه ضعف بزرگ بیش از ادوار دیگر مورد توجه فعالین تئاتر قرار گرفت و اعتراض های پنهان و آشکاری را برانگیخت . اولین نمایشی که جنجال برانگیز شد « تانگوی تخم مرغ داغ » ، نوشته اکبر رادی و به کارگردانی هادی مرزبان بود . توقیف نمایش در میانه راه کارگردان را به دادگاه کشاند و کار تا جایی بالا گرفت که او سکته کرد ! نمایش پس از رفع توقیف با حذف دیالوگ های حساسیت برانگیز اجراهای محدودی داشت.
« دل سگ » ( محمد یعقوبی ) و « دورهمی زنان شکسپیر » ( بهاره رهنما ) و « شاخ نبات » ( مهدی شمسایی ) که هر شب بلاااستثناء با سالن پر اجرا می شدند ، نقاط ملتهب بعدی بودند . روسری سر کردن مردان در « دل سگ » ( محمد یعقوبی ) و مصاحبه های کارگردان این نمایش جنجال برانگیز شد ؛ سالن های مناسبی در اختیار یعقوبی برای اجراهایش قرار گرفته بود و بعضی از همتایان و همکارانش که از این امتیاز محروم مانده بودند این نوع تخصیص سالن را تبعیض تلقی کردند ؛ نکاتی که یعقوبی در « هیولاخوانی » درباره ممیزی تئاتر مطرح کرده بود به مذاق برخی خوش نیامد !؟ شاید همه این عوامل دست به دست هم دادند تا آن حواشی پدید آمدند . در مقطعی هم حجاب و پوشش بازیگران زن « دورهمی زنان شکسپیر » و آرایش و کلاه گیس شان پس از چند اجرای نخست حساسیت برانگیز شد به گونه ای که رهنما برای صیانت از نمایش مجبور شد در حجاب و پوشش بازیگرانش تجدیدنظر کند !؟؟ « شاخ نبات » نیز به واسطه فضای شوخ و شنگ و رقص هایش به سرنوشت « تانگوی تخم مرغ داغ » دچار شد ! یک خبرگزاری با انتشار خبر بازخوانی نمایشنامه « ناگهان هذا حبیب الله … » که قبل از انقلاب توسط عباس نعلبندیان نوشته شده بود ، عملا این بازخوانی را در نطفه خفه کرد . یک کارگردان تئاتر هم « مجله تئاتر » در برنامه انتقاداتی را مطرح کرد که جنجال های تئاتر ۹۳ را به اوج رساند . او در بخشی از انتقاداتش از حیطه تئاتر خارج و وارد حوزه سیاست شد و شاید به همین علت هم بود که این برنامه زنده که تنها تریبون روز تئاتر کشور روی آنتن بود از اهالی نمایش گرفته و تولید و پخش آن متوقف شد .
آربی آوانسیان یکی از بنیانگذاران تئاتر مدرن ایران در مراسم رونمایی کتاب « تئاتر و سینمای اربی اوانسیان » نوشته مجید لشکری به مذاق بعضی ها خوش نیامد و اعتراض ها برانگیخت . دامنه جنجال هایی که از بهار ۹۳ کلید خورده بود تا آستانه جشنواره تئاتر فجر و حتی تا پس از مراسم اختتامیه این رخداد مهم نیز کشیده شد ؛ پوستر طراحی شده برای جشنواره تمسخر جمعیت کثیری از دوستداران تئاتر و گرافیک را برانگیخت و کار به جایی کشید که طنازان با قرار دادن طرح ها ، عکس ها و پوسترهای بازطراحی شده در شبکه های اجتماعی ، محتوا و ساختار گرافیکی پوستر جشنواره تئاتر فجر را زیر ذره بین بردند . این تمسخر جمعی سبب شد تا دبیر جشنواره بلافاصله دستور طراحی پوستر جدیدی را صادر کند اما جالب است که پوستر جایگزین هم کمی تا قسمتی تقلبی از آب در آمد ! و معلوم شد که از روی پوستر دیگری کپی شده است !؟ به طرح برخی موضوعات در چند نمایش جشنواره هم اعتراض شد و البته به رقص عربی بازیگر زن یکی از این نمایش ها !
اما بپردازیم به آن روی دیگر سکه تئاتر ۹۳ که بسیار شوق انگیز و دلگرم کننده بود و از روشن نگه داشتن مشعل تئاتر در ایران نشان داشت . نمایشگران ایرانی با حداقل امکانات و بی بهره یا کم بهره از امکانات و تسهیلات دولت و ارگان های مسئول ، پرچم تئاتر را با افتخار برافراشته نگه داشتند ! طرح موضوعات جدید ، به اجرا در آمدن ایده های بدیع و غیرتکراری و ساختارهای ابتکاری در صحنه ، تنها بخشی از امتیازات اجراهای ۹۳ بود ؛ امتیازاتی که بر سی و سومین جشنواره تئاتر فجر هم مترتب بود و نوید تئاتری فعال ، پویا و سرشار از خلاقیت و ابتکار در سال ۱۳۹۴ می داد . اجرای بیش از صد نمایش در سال ۹۳ حیرت انگیز و البته تحسین برانگیز بود . جوان ها از قدیمی ها و باسابقه ترها در موارد قابل توجهی بهتر کار کردند . شهرستانی ها « پیشرفت » که نه ، « جهش » قابل ملاحظه ای داشتند . بازیگران بسیار با استعدادی برای نخستین بار پا به صحنه گذاشتند که تعدادشان کم نبود . طراحی پوستر تئاتر ارتقاء یافت و… خلاصه اهالی تئاتر هر آن چه که از دست شان برمی آمد ، انجام دادند تا چراغ صحنه خاموش نشود . در حیطه کارگردانی حمیدرضا نعیمی با « فاوست » ، پری صابری با « باغ دلگشا » ، شهاب مهربان با « هارایگیری » ، غزل نعیمی با « لکه » ، آرمین جوان با « قصر » ، سیاوش بهادری راد با « آنسفالیت » ، مرتضی میرمنتظمی با « پی دو » ، محمدمهدی شاهی با « سوءتفاهم » ، هادی حجازی فر با « ملاقات بانوی سالخورده » ، مهشید بابایی با « شب به خیر مادر » ، زهرا صبری با « ننه دلاور و فرزندان او » ، حمیدرضا آذرنگ با « دو لیتر در دو لیتر صلح » ، خیرالله تقیانی پور و جواد نوری با « طرب طروپ » ، شایان فیروزی با « گلوله … » ، رضا گوران با « مرداب روی بام » ، سمیرا مهدوی با « در اعماق » ، سابینا شیاری و پیمان مجیدی با « مکاشفات راسکلنیکف با آر.جی.دیو در گالری دوزخ » و ایمان اسکندری با « بیرون پشت در » خوش درخشیدند . یاسر خاسب مثل همیشه و طبق انتظار با نمایش فیزیکال « هوموریباس » غافلگیرمان کرد . وحید رهبانی با « کابوسنامه » عنوان مبتکرانه ترین نمایش سال را از آن خود کرد . نصیر ملکی جو با « مسخ » ساختار و سبک نسبتا تازه ای از نمایش را ارائه داد . سیدمحمد مساوات با « خانه.وا.ده » ھمه را حیرت زده کرد . دکتر قطب الدین صادقی با « عزیز شنگال » کوبانی و حماسه سازانش را پیش چشم ما زنده کرد . عاطفه نوری در « مصاحبه » ، ویشکا آسایش در « ملکه زیبایی لی نین » ، محمدعلی محمدی در « خانه .وا.ده » ، ژاله صامتی در « برف سرخ » و « ترانه های محلی » ، جواد مولا نیا در « اولیورتویست » و « مرثیه ای برای کتابسوزی ها » ، بورژین عبدالرزاقی در « خواب آلودگی » ، رضا کیانیان در « مردی برای تمام فصول » ، نسیم افشارپور در « نوعی داستان عاشقانه » ، کوروش ساسانیان و النا آهی در « روبان قرمز » ، منصور نصیری در « گلن گری،گلن راس » ، امیر کامران و علی حسین زاده در « هارایگیری » ، منیژه ستوده در « شغال » ، امیر اسماعیلی در « مردن با دهان باز » ، سینا رازانی در « سیستم گرون هلم » ، الهام کردا و ستاره اسکندری در « هم هوایی » ، مهران احمدی در « دن کامیلو » ، فرزانه کابلی ، پریسا مقتدی و لیلا برخورداری در « تانگوی تخم مرغ داغ » ، آشا محرابی در « آنتراکت بی آنتراکت » ، علیرضا مهران ، شهرام قائدی و بهنوش بختیاری در « آرامسایش » ، حسام منظور و رامین سیار دشتی در « مکاشفات راسکلنیکف با آر.جی.دیو در گالری دوزخ » ، مهدی حسینی نیا در « باور کنید من گره گوار سامسا هستم » ، وشین تبریزی در « اولیورتویست » بازی های ماندگاری از خود به یادگار گذاشتند . . طراحی حرکات موزون « شاخ نبات » ، « باغ دلگشا » ، « اددلو » ، « اسب مرده » ، « عزیز شنگال » و « ماجرای به شوی رفتن بانو گشسب دختر رستم دستان » ، طراحی لباس « دورهمی زنان شکسپیر » و « قصر » ، طراحی پوستر نمایش های « شغال » ، « تب خال » ، « طروپ طرب » جالب توجه بودند … تئاتر ایران سال سخت و پر از سوءتفاهمی را پشت سر گذاشت اما طراوت و سرزندگی خود را از دست نداد . به انتظار نمایش های بسیار خوبی که در سال پیش رو بر صحنه جان خواهند گرفت ،
می نشینیم تا یک بار دیگر میل به بالندگی اهالی و دوستداران تئاتر این سرزمین را در ته ته ته دلمان حس و باور کنیم . آقایان ، خانم ها… باور کنیم تئاتر را . باور کنیم تئاتر را …
